(Geschreven in 2016) (Update 2024)
“Nieuws is tegenwoordig gecultiveerde machteloosheid”. (2016)
Door de snelle communicatietechnieken zijn gebeurtenissen wereldwijd binnen een mum van tijd zichtbaar. Nieuws uit Patagonië (Zuid-Chili) of Kamchatka (Oost-Rusland) is er binnen een minuut. Filters zijn er niet of nauwelijks. Problemen ontstaan daar waar conflicten tussen landen, groepen mensen, religies als nieuws tot ons komen zonder context, uitleg of toelichting. Hier ontstaat het gevoel van machteloosheid dat de nieuwsconsument overvalt, de laatste jaren steeds vaker. Na de val van de Berlijnse Muur en het communisme eind jaren 1980 was er een periode van hoop. Er zouden geen conflicten meer zijn, de economie zou alleen nog maar groeien, het milieu zou verbeteren, de Derde Wereld zou het beter krijgen en de honger zou de wereld uit zijn: het Einde van de Geschiedenis (boek van Fukuyama) was bereikt met de democratische liberaal-kapitalistische heilstaat (lees ook De geschiedenis herhaalt zich).
Het is een hard ontwaken in de 21e eeuw. Dit begon met 11 september 2001 met de aanslagen in New York, bijna 3000 doden. In Nederland werden we midden in de zomer van 2014 opgeschrikt door het neerschieten van een passagiersvliegtuig met bijna 300 mensen onder wie 193 Nederlanders (boven Oekraïne). Het jaar 2015 was nog geen week begonnen of mannen met Kalasjnikovs oorlogswapens liepen door de staten van Parijs naar een krantenredactie, 20 doden. September 2015 begon een Bijbelse exodus van vluchtelingen uit Syrië. Enzovoort enzovoort. (Lees ook: Dossier Terrorisme).
Machteloosheid ontstaat daar waar men geen oorzaak en gevolg meer ziet. De mainstream media geven hoofdzakelijk de gevolgen weer. De oorzaken blijven te vaak achterwege of gaan niet diep genoeg, want echte goede onderzoeksjournalistiek kost veel geld en tijd. De oorzaken kennen is de mogelijkheden van oplossingen bieden.
Syrië is een voorbeeld. Rusland steunt een wrede dictator die zijn eigen bevolking afslacht en houdt in de veilheidsraad van de Verenigde Naties iedere maatregel of actie tegen Assad al 5 jaar tegen. Waarom doet Rusland dat. De wereldmachten Rusland, de Verenigde Staten, China en ook Europa zijn verwikkeld in een geopolitieke strijd om macht en invloed. Rusland is een overblijfsel van de Sovjet-Unie, ze hebben van oudsher contact met Syrië, hebben daar bases en dat willen ze zo houden. De VS moesten begin deze eeuw Saoedi-Arabië uit en willen in het Midden-Oosten blijven (niet in de laatste plaats vanwege Israël), ze vielen Irak binnen in 2004 (met vervalste bewijzen) vanwege de olie en als reactie op de aanslagen van 11 september 2001 in New York (Groot-Brittannië en Nederland steunden hen). Kortom ieder land doet wat het beste uitkomt, het is politiek zonder moraal, puur opportunisme en machtspolitiek. In het Dossier Geopolitiek heb ik een uitgebreide analyse gemaakt (Dossier Geopolitiek (Met Updates)).
Een ander voorbeeld zijn de bootvluchtelingen uit Afrika die in Italië aankomen, als ze het halen en niet verdronken zijn in de Middellandse Zee. Dit zijn de vluchtelingen met economische motieven, ze zien geen toekomst in eigen land. Ook hier zijn er oorzaken die in het nieuws vaak achterwege blijven. Zelf schreef ik hier begin jaren 1990 al over, zie hiervoor het bericht Dossier Vluchtelingen met een analyse (Dossier Vluchtelingen/Migratie (Met Updates)
Er zijn nu mensen die de tv op zolder zetten of helemaal de deur uit doen en niet meer naar het journaal kijken of de krant lezen, nieuwsmijders worden ze genoemd, het is te zien als een reactie op het gevoel van machteloosheid dat in de huidige tijd is ontstaan. We moeten daarom naar veel meer duiding, grondige analyses en achtergronden kijken om de machteloosheid tegen te gaan. Dit moet vooral door de publieke omroep gedaan worden en door de kwaliteitsmedia. Het is een feit dat de Frans/Duitse zender ARTE dit simpelweg beter doet dan menig andere omroep met uitstekende thema avonden (op dinsdagen) over diverse maatschappelijke zaken, religie, economie, terrorisme en dergelijke.
Het gaat er om een goede balans te vinden tussen nieuws helemaal mijden en een overdosis nieuws. Men kan en hoeft niet alles te weten en te volgen en bovendien is het persoonlijke leven, de directe leef- en werkomgeving natuurlijk het belangrijkst.
Update 23.02.2017
In de Volkskrant vandaag een lang verhaal over nieuwsmijders, mensen die het nieuws niet meer volgen of zeer beperkt.
Update 05.08.2021 (Vijf jaar later)
Geschreven in 2016, nog steeds actueel. We worden steeds meer gedreven door ‘nieuws’, nieuws is een groot wereldomvattend organisme geworden, ook door de sociale media (meestal Amerikaans) die er er een verdienmodel van hebben gemaakt, nieuws is handel. Veel mensen hebben ‘pushmeldingen’ van nieuws op hun smartphone, ze krijgen direct bericht bij een gebeurtenis waar ze in principe niets mee te doen hebben. Voor ons is het totaal onbelangrijk of er in Zuid-Chili een bus in een ravijn rijdt. Media, televisie en sociale media zijn een integraal deel en verlengstuk van van onze psychosociale omgeving geworden (Marshall McLuhan in de jaren 1960, dit is met de sociale media exponentieel toegenomen op een wijze die hij niet heeft kunnen voorzien), we staan er mee op en gaan ermee naar bed (de smartphone).
Wat ook opvalt is dat door de financiële positie van media de zogenoemde ‘clickbait‘ (een lekker makend nieuwtje om bezoekers naar een website te lokken) is toegenomen, vooral voorpagina’s met moord en doodslag, (ongelukkige) celebrities (scheidingen) of bij aanschaf van een nieuwe dure auto, dramatische ongelukken, dodelijke ziektes die iemand persoonlijk zijn overkomen en die ze maar net overleefd hebben, sporters met succes (winnaars willen we zien!) en verzoeken voor gratis content (vooral foto’s). De berichten staan naast bewegende reclames (door elkaar heen) waarmee de noodlijdende media het hoofd boven water moeten houden (de uitgeverijen en eigenaren souperen de winst, want geld is er wel, maar dat is het kapitalisme, de bedrijfsresultaten zijn goed).
De oorzaken van het nieuws waardoor de bovengenoemde gecultiveerde machteloosheid is ontstaan verdwijnen steeds meer naar de achtergrond en ontstaat het bekende ‘wat kan ik er aan doen’ en onverschilligheid. Overigens is dit allemaal niet nieuw, Neil Postman schreef in zijn boek ‘Amusing Ourselves to Death’ (vertaald als ‘We amuseren ons kapot’) in 1985 al over de media en Marshall McLuhan deed dat al in de jaren 1960 (‘The Medium is the Message’, waar de analyse uit voortkomt dat het middel van informatieoverdracht belangrijker is dan de inhoud zelf. (Momenteel ben ik mij hierin aan het verdiepen). Van Postman is de uitspraak: ‘Maar het is de vraag of een cultuur zich kan handhaven als de mening postvat dat de wereld in tweeëntwintig minuten te overzien is en amusement de maat van alle dingen wordt’.
Een in deze tijd nieuw verschijnsel is aversie en wantrouwen tegenover ‘de media’ als geheel, veel mensen vertrouwen het nieuws niet meer en noemen dit Nep Nieuws/Fake News (er is een nieuwe omroep die het als uitgangspunt heeft genomen, de uitzendingen moeten nog beginnen). Dit is zich zelfs gaan uitten in agressie tegen journalisten die aan het werk zijn. Mijn inziens is het wantrouwen voortgekomen uit het niet begrijpen van zaken, van oorzaak en gevolg. Wat veelal wordt vergeten is dat heel veel mensen niet academisch of hooggeschoold zijn (in Nederland is anno 2021 sprake van laaggeletterdheid) en alles wat op het individu afkomt steeds complexer is geworden: zoals de pandemie en de klimaatverandering. Niet begrijpen leidt tot het ontkennen van feiten en wantrouwen tegenover de brenger van het nieuws. Het heeft groteske vormen aangenomen en zelfs politici uit de populistische hoek doen er aan mee, voor hen is het een dankbaar iets, want zeggen dat het allemaal leugens zijn, niet waar en ‘we allemaal onze vrijheid terug willen’ is een makkelijk te brengen boodschap waar veel mensen vatbaar voor zijn, dat laten de demonstraties zien. (Het is overigens een internationaal verschijnsel).
Publieke omroepen hebben hieraangaande een kans gemist (ik heb er eerder over geschreven) ze moeten de achtergronden beter uitleggen: direct na het 8 uur Journaal een rubriek met uitleg en achtergronden op een eenvoudige wijze gebracht: Wat is klimaatverandering, wat is de pandemie, waar komen al die vluchtelingen vandaan, wat is de politiek van Rusland enzovoort enzovoort.
In de Middeleeuwen werd een boodschapper die onplezierig nieuws aan een koning moest vertellen soms onthoofd. Shakespeare zei: ‘Don’t shoot the messenger’ (1598). Media (schrijvend/fotograferend etc) zijn in deze tijd de brenger van ongemakkelijk nieuws over corona, klimaatverandering, stikstof (etc) dat mensen ten diepste raakt en krijgen de schuld. Ook ‘Don’t shoot the pianoplayer’ uit het ‘Wilde Westen’ (VS 1860) roept op niet de verkeerde de schuld te geven (Karremans zei dit in 1995 tegen Mladic in Srebenica, maar dit terzijde).
Update 10.02.2023 (7 jaar later)
Nog steeds actueel. Geen wijzingen en/of aanpassingen.
Update 13.01.2024 (8 jaar later)
Mesen worden momenteel ziek van het nieuws, vooral jongeren.
Aanvullingen mogelijk.
(C) Ronald Puma
Feiten en Meningen 