Dat we in enerverende, ja soms zelfs beangstigende, tijden leven is inmiddels helaas al een open deur. Het gaat er om overzicht te houden en te blijven analyseren met als doel ons niet te laten meeslepen in ontwikkelingen en beslissingen van beleidsmakers, maar zelf te blijven nadenken. Een poging.

Zijn we, voor velen ongemerkt (niet voor mij), in een culminatiepunt van crises terechtgekomen, die ik zelf in de jaren 1990 al constateerde. De basiselementen, basisvoorwaarden, van samenlevingen staan onder druk: energievoorziening, wonen, voedsel, drinkwater, schone lucht ed. Komen we de winter warm door, een vraag die een paar jaar geleden ondenkbaar was. Vanzelfsprekendheden zijn niet vanzelfsprekend, voor iedereen, maar met name voor de jonge generaties, oorlog en tegenspoed zijn langer dan 75 jaar geleden (1945) (tenminste in ons deel van de wereld).

Wat de oorlog, de inval van Rusland in Oekraïne, laat zien is naast de verbazingwekkende herhaling van de geschiedenis met ‘ouderwetse’ oorlogvoering, wreedheden, soldaten die zich misdragen, is een cultuurtegenstelling, een cultuurbotsing, een cultuurstrijd (hoewel dit een ietwat besmet woord is), niet alleen daar, maar wereldwijd.

Dat de mens in een identiteitscrises zou komen voorspelde ik in de jaren 1990, maar met moet eerst Nietzsche lezen (‘God is dood’ (1882). In de post-christelijke maatschappijen is niets anders overgebleven dan individualiteit en individu. Liberalisme (ooit progressief) heeft het sociale element uit mens en maatschappij gehaald, iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen situatie (individualisme-kapitalisme). Socialisme (de behoefte en wens tot samenwerken en solidariteit) is als een zon die blijvend achter de horizon is verdwenen. Ieder voor zich. Het leven zelf heeft geen doel of richting meer, het enige dat er is is de consumptiemaatschappij waar bedrijven de collectieve voorkeuren zijn gaan bepalen. Mensen worden in richtingen geduwd door algoritmes waar ze zich niet van bewust zijn en regeringen staan erbij en kijken ernaar (ingegrepen wordt er als het te laat is). Een overstelpend aanbod van nieuws, informatie, amusement en sociale media zorgen voor een hypermaatschappij waar veel mensen zich niet van bewust zijn en zich daarom laten meeslepen in zaken die voor hen geen enkel belang hebben. Hier worden ze ziek van, zich uitend in depressie, burn-out, te dik zijn door overconsumptie enzovoort. Wie zich niet aanpast aan de rat-race komt in een overbelast zorgsysteem terecht. Dat jongeren steeds vaker in een hulpverleningssituatie terechtkomen en door lange wachtlijsten niet geholpen worden is momenteel een triest gegeven dat een falen van beleidsmakers in de politiek laat zien. Een maatschappij zonder optimistische jeugd is verloren.

Wat is overgebleven voor het individu is identiteit, vandaar de aandacht voor gender en transseksualiteit en uiterlijk (hoe men er uitziet) (en andere). Iets dat zich beter in het particuliere domein zou moeten afspelen is publiek geworden (met name via sociale media). Daar komen de pride optochten vandaan, manifestaties van individualiteit. Niets op tegen, maar er zit een zekere dwang tot correctheid achter, dat is de zogenoemde woke attitude, die discussie soms niet meer mogelijk maakt: kom niet aan mij, want ik ben ik. Ondanks dat zijn we in Nederland gezegend, want het is natuurlijk zo dat in veel landen alles dat buiten de traditionele normen valt verworpen wordt, zelfs bestreden, ook in landen waar men het niet verwacht. Dat is de tegenstelde tendens in deze tijd: conservatisme, teugvallen op oude patronen, verwerpen van verworvenheden die na decennialange emancipatiestrijd weer onder druk komen te staan: abortus, euthanasie, man-vrouw verhoudingen, homoseksualiteit. Dit zien we ook in Rusland (zie boven) waar de zojuist genoemde verworvenheden die wij normaal vinden niet eens zijn aangekomen, maar die wel worden genoemd in hun retoriek (doet soms lachwekkend aan) waarbij christendom ook een rol speelt (geestelijken zegenen net als vroeger de wapens voor de oorlog). Andere landen waar dit speelt zijn Hongarije, Polen, Brazilië en sinds deze week ook Italië waar een ultra conservatieve mevrouw de verkiezingen won. Bevreemdend dat dit een vrouw is die traditionele waarden terug wil. Achterliggend is de wereldwijde tegenstelling traditionalisme – moderniteit, moderniteit neemt toe met de loop van de tijd, maar mensen houden vast aan tradities omdat veranderen moeilijk is, ze ervaren zich in hun identiteit bedreigd en dit kan tot geweld leiden. Filosoof/mediasocioloog Marshall McLuhan (1911-1980) sprak er over in de jaren 1970.

Aanvullingen en wijzigingen mogelijk, al schrijvend wordt een mening gevormd.

(C) Ronald Puma

De auteur studeerde geschiedenis en aardrijkskunde en heeft voor beide vakken de onderwijsbevoegdheid.

Dit blog komt tot stand zonder subsidie en/of crowdfunding en is onafhankelijk.