(Geschreven in 2016) (Update 2024)

Oorlog is vrede, Vrijheid is slavernij, Onwetendheid is kracht, 2 + 2 = 5. 

Afgelopen zomer 5 boeken herlezen na 25 tot 30 jaar om te zien wat ze nog waard zijn: George Orwell: 1984 en Animal Farm, Aldous Huxley: Brave New World, Voltaire: Candide en Amusing Ourselves to Death van Neil Postman. Dit blijven allemaal klassiekers hoewel het boek van Postman uit 1985 wel wat gedateerd is.

George Orwell (1903-1950) beschreef in 1948, toen hij het boek 1984 schreef (toen nog heel ver weg in de toekomst), de totalitaire staat (gebaseerd op het communisme in de Sovjet-Unie en het verslagen fascisme/nationaal-socialisme van Nazi-Duitsland). Het individu is ondergeschikt aan de staat, privacy is er niet want in ieder huis is een beeldscherm voor de staatspropaganda en een camera (we zouden nu webcam zeggen) voor de controle. Beide kunnen niet uitgezet worden en iedere hoek van het huis is zichtbaar, alleen in een heel klein hoekje kan de hoofdpersoon in een schriftje schrijven. Hier komt het beroemd geworden ‘Big Brother is watching you’ vandaan.

Waarheid bestaat niet meer, de geschiedenis wordt tot in details herschreven in het voordeel van de staat. Er is een nieuw gebruik van taal, de Newspeak (Nieuwspraak). Het ministerie van Waarheid heeft voor een omkering van betekenis van woorden gezorgd, dus: Oorlog is vrede, Vrijheid is slavernij, Onwetendheid is kracht en 2 + 2 = 5. Het gaat altijd goed met de economie (je leest hier de beroemde 5-jarenplannen van de Sovjet-Unie in waarin de productiecijfers altijd rooskleurig waren terwijl er schaarste was). Er is altijd oorlog met een buitenlandse vijand, maar dit kan van de ene op de andere dag een andere vijand zijn.

Een man en een vrouw onttrekken zich aan het systeem, zij willen zichzelf zijn en niet de staat dienen. Er is een vermoeden van het bestaan van een verzetsgroep. Ze vinden een schuilplaats waar ze af en toe naar toe kunnen. Maar de staat is niet te verslaan, wint altijd en beide worden niet alleen onderworpen, uiteindelijk houden ze zelfs van van Grote Broer en accepteren dat 2 + 2 5 is.

Als je het boek uit hebt wil je het nog een keer lezen, je vraagt je telkens af: hebben wij dat in deze maatschappij ook niet. De controlestaat is er, maar hij is niet totaal. Tenminste daar gaan we van uit op dit moment, maar er is een race om de techniek gaande. Staten zullen nooit laten weten wat ze kunnen, Snowden heeft laten zien dat de VS wereldwijd telefoonverkeer kan scannen en ze doen het ook. De botsing ontstaat daar waar democratische rechten en privacy geschonden worden om bijvoorbeeld terroristen op te sporen. We moeten echter heel goed uitkijken dat democratische rechten en vrijheden niet beperkt worden onder het mom van terrorismebestrijding (in andere landen gebeurt dit al).

Ook het begrip Newspeak zie je in deze tijd. Bezuinigingen noemen ze altijd ‘hervormingen’, liefst de ‘noodzakelijke hervormingen’. Stijging van de huizenprijs is goed. Prijsstijgingen in het algemeen, ook wel inflatie genoemd, zijn goed. Veel consumeren is goed. Geld lenen is goed. Schulden zijn geen probleem. etc.

Het tweede boek van Orwell is Animal Farm, De Boerderij der Dieren in de vertaling. Gepubliceerd in 1945. Dit boek is een komisch geschreven, maar tragisch, verhaal over de ontsporing van het communisme in de Sovjet-Unie. De revolutie in 1917 (volgend jaar dus 100 jaar geleden) beloofde veel, maar mondde uit in wreedheden, kampen en een nieuwe elite. De hoofdpersonen uit het boek zijn dieren. Het begint met een gelijkheidsideaal, maar eindigt in: Alle dieren zijn gelijk, maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere dieren.

Orwell stierf jong aan een ziekte (46 jaar), het einde van het communisme zou nog 39 jaar op zich laten wachten (in 1989). Of de controlestaat waarheid is geworden is niet duidelijk. In ieder geval heeft iedereen nog de keuze om de tv weg te doen, geen webcam te gebruiken en de telefoon thuis te laten….

1984 wordt ook wel een dystopie genoemd, de tegenhanger van een utopie, een schrikbeeld van de toekomst. Het woord utopie komt van Thomas More en zijn boek Utopia, dit jaar is het boek 500 jaar oud (1516). Dit ben ik nu aan het lezen, het boek is een omissie op mijn leeslijst, heb het vreemd genoeg vroeger nooit gelezen.

(Vreemd dat zowel de woorden Big Brother en Utopia zijn gekaapt door de zogenaamde ‘amusementsindustrie’. Dit laat een ander soort cultuurrelativisme zien dan waar we gewoonlijk aan denken: hogere en lagere cultuur (ja, die bestaan) zijn in deze tijd op één hoop gegooid. Iemand die niets kan, nog nooit een boek heeft gelezen, er aantrekkelijk uitziet en in het ware leven geen uitdagingen meer heeft, maar wel de onbenulligheid heeft om in een tv format te willen optreden en onzin uit te kramen, tussen de reclameblokken door, kan rekenen op veel aandacht). (Maar dat terzijde).

Lees ook het artikel over De Angstmaatschappij De angstmaatschappij uit 2017.

Update 27.11.2019

Big Brother en de controlestaat zijn werkelijkheid geworden in China. De controle van de burger is totaal (of bijna totaal), algoritmes bepalen wie de wet zou kunnen gaan overtreden, Een paar keer door een rood stoplicht lopen en er volgt een negatieve aantekening in het sociale paspoort. Gezichtsherkenning op straat. Angstwekkend. (Lees ook Dossier China (Met Updates))

Maar het is niet allen China, dit is een cultuurverschijnsel: de technologie is de moraal gaan bepalen (ik schreef er in 1993 over) en het individu heeft steeds minder inzicht en invloed op zijn eigen bestaan. Zichtbare en onzichtbare controlesystemen gaan levens bepalen en beïnvloeden. In een digitale wereld kan alles met alles worden verbonden, het mag niet maar het kan wel: nummerborden, burgerservicenummers, belastinggegevens, postcodegebieden enzovoort. Soms komen er ook goede toepassingen bijvoorbeeld in medische aangelegenheden. Ook het individu heeft met technologie meer mogelijkheden gekregen, maar er is een wedloop tussen overheden en burgers en burgers onderling. Bij dit laatste valt te denken aan mensen met geld die door internet hun vermogens buiten controle van een staat kunnen beheren (vroeger gingen deze mensen met een koffertje met contanten met de auto naar Zwitserland of Liechtenstein), mensen zonder geld hebben niets om op terug te vallen.

Er is een tegenstelling gegroeid tussen mensen die over de middelen beschikken om hun leven in te richten zoals ze willen (zolang ze maar hun deel belasting betalen) en anderen die ondergeschikt zijn gemaakt en gedwongen worden de grillen van de liberaal-kapitalistische markt te ondergaan. Hierdoor is het populisme ontstaan, de problemen in verschillende samenlevingen komen terecht bij diegenen die er het minst verantwoordelijk voor zijn. Hieruit is de Brexit voortgekomen en ook de rechts-radicale partij Alternatieve für Deutschland (AfD) (in de VS president Trump).

Bedrijven hebben zich met de komst van internet en de globalisering meer macht toegeëigend dan overheden. Hun moraal is geld verdienen. Ze hebben meer geld dan overheden en betere mensen in dienst. Ze hebben nog meer gegevens van het individu dan overheden en het meest zorgwekkende is dat mensen die vrijwillig afstaan door het gebruik van hun producten, waarbij door het accepteren van algemene voorwaarden persoonsgegevens handelswaar zijn geworden.  Het vrijwillig meewerken is van Aldous Huxley’s Brave New World waarover het mooie citaat van Neil Postman gaat (zie De geschiedenis herhaalt zich).

Orwell (geschreven in 1948) en Huxley (geschreven in 1932) hebben allebei gelijk gekregen.

We moeten veel kritischer zijn tegenover deze technieken, het is de reden dat ik tot nu toe geen smartphone heb gekocht (wel een mobieltje), maar men wordt er bijna toe gedwongen….

Update 25.06.2020

De coronapandemie met de daaruit voortgevloeide economische en sociale crisis geeft overheden steeds meer mogelijkheden om de burger in de gaten te houden, dat alles met het (deels terechte) argument dat de pandemie zo beter onder controle gehouden kan worden. De vraag is of de controle in de toekomst zal verdwijnen. De technologie heeft de mens in haar greep, ontsnappen is onmogelijk.

Op YouTube is een verfilming van 1984 (gemaakt in 1956) te zien die in al zijn eenvoud een beklemmend beeld van een controlestaat geeft.

Update 13.12.2021

NOS: ‘De autoriteiten in de Zuid-Koreaanse stad Bucheon gaan positief geteste mensen vanaf januari volgen met behulp van bijna 11.000 beveiligingscamera’s, gezichtsherkenning en kunstmatige intelligentie. Het systeem bekijkt de bewegingen van positief geteste mensen, houdt in de gaten of ze contact hebben met anderen en of ze wel een mondkapje dragen, meldt persbureau Reuters’. In wat voor maatschappij komen wij terecht?

Update 12.03.2022

Rusland is buurland Oekraïne binnengevallen vanwege geopolitieke redenen.

Wat opvalt is de Newspeak (Nieuwspraak) van Orwell in Rusland. De volledige omkering van de betekenis van woorden en de indoctrinatie van een bevolking door gecontroleerde staatsmedia is te zien. Huiveringwekkend en mogelijk gemaakt door de alomtegenwoordige media, in Rusland met name de televisie. De inval van Oekraïne (een oorlog tegen een buurland om geopolitieke redenen (zie Dossier Geopolitiek) wordt een ‘speciale militaire operatie’ genoemd. Als een gebouw is gebombardeerd wordt in de Russische media gezegd dat ze het zelf gedaan hebben. Op het gebruik van het woord ‘oorlog’ staat 15 jaar gevangenisstraf. Demonstreren is verboden. Politieagenten mogen in een telefoon kijken of er geen staatsvijandige berichten in staan. Persvrijheid is afgeschaft, de staat bepaald wat waarheid is. Een foto van een bebloede vrouw wordt als een in scene gezette foto afgedaan. Internet met westerse sociale media wordt uitgezet (net als in China).

Onder onze ogen is Rusland met president Poetin (vooral na 2014) in een dictatuur veranderd. (Lees ook Dossier Geopolitiek, er zit een lange geschiedenis achter).

Update 19.01.2024

In de huidige tijd worden feiten betwijfeld door velen, wantrouwen is als het virus van een pandemie de wereld overgegaan. Er is een overstelpende hoeveelheid nieuws en informatie door de mogelijkheden van alle (sociale) media. Van Trump tot Poetin worden massa’s gemanipuleerd met leugens. Trump zou herkozen kunnen worden, Poetin en zijn clan stoppen niet….het is 2024.

De EU (Europa) wil strenge wetten tegen AI kunstmatige intelligentie en de macht van de Amerikaanse technologiebedrijven (Big Tech). Men is bang dat democratieën ondermijnd gaan worden door fakenews (nepnieuws, verzonnen teksten en foto’s). (Lees ook als er tijd voor is: Dossier Kunstmatige Intelligentie (AI)).

Aanvullingen mogelijk.

(C) Ronald Puma (tekst en foto’s).

Dit blog is tot stand gekomen zonder subsidie en/of crowdfunding en is onafhankelijk.

De auteur studeerde geschiedenis en aardrijkskunde en heeft voor beide vakken de onderwijsbevoegdheid.