“De mensen zijn zó onnozel en ze richten zich zó op hun directe behoeften dat iemand die bedriegt altijd wel iemand vindt die zich wil laten bedriegen.” (Nicolllò Machiavelli).
(Geschreven in 2018) (Met Update 2023)
In onzekere tijden willen veel mensen een sterke man als leider, dat heeft de geschiedenis laten zien. Het is echter beter de onzekerheid weg te nemen dan sterke mannen te laten regeren.
Veel onzekerheid is veroorzaakt door gevestigde belangen en partijen, in de VS en in Europa, waar economisch-politieke elites al decennia regeren, haar wil heeft doorgedreven, voor een ernstige economische crisis heeft gezorgd, de welvaartsverschillen heeft doen toenemen en de vluchtelingencrisis niet goed heeft aangepakt. Sterke mannen beloven vaak veel (wat niet waargemaakt kan worden) en dat kan behoorlijk uit de hand lopen, dat heeft de geschiedenis ook laten zien.
De parallel met de jaren 1930 in Duitsland is snel getrokken (hoewel men er voorzichtig mee moet zijn): een diepe economische crisis van het kapitalisme (na de beurskrach van 1929, de crisis van 2008 wordt gezien als de ernstigste sindsdien), een democratie in verwarring waar geen besluitvaardigheid is, wantrouwen tegenover bestaande politieke partijen en de gevestigde orde (uitmondend in anti-parlementarisme), hoge staatsschulden (toen de herstelbetalingen van WO1 (het bekende Verdrag ‘Dictaat’ van Versailles), nu hoge staatsschulden wereldwijd), de middenklasse die onder druk staat en onzeker over de toekomst is, een buitenlandse vijand (het communistische Rusland met Stalin toen, nu het Rusland van Poetin), versplintering en polarisatie (links tegenover rechts), een zondebok voor alle kwaad (toen de joden, in deze tijd de islam), de pers als boosdoener (beschuldiging van het verspreiden van leugens). En dergelijke.
Bijkomende factor in deze tijd is de klimaatverandering/klimaatcrisis die de hele wereld aangaat en verdelingsvraagstukken urgent maakt.
De ‘oplossing’ toen was confrontatie en oorlog.
Misschien kom ik hier nog op terug. (Op dit blog wordt al schrijvende een mening gevormd).
Update 28.10.2018
Een dag nadat ik bovenstaande schreef een goed artikel in de Volkskrant (27.10.2018, bijlage Zaterdag) met de titel ‘De opmars van de sterke man’. Dit valt blijkbaar meer mensen op. Er staan rake observaties in. Mijn analyse dat onzekerheid de belangrijke factor voor de roep om de sterke man, de sterke leider, is wordt bevestigd.
Uit het artikel: De rode draad is onzekerheid. De periode van ‘gelukkige globalisering’ na de val van de Muur is voorbij. Overal ter wereld vrezen burgers een nieuwe periode van conflict en harde concurrentie, van migratie en etnische strijd, van toenemende onzekerheid op de arbeidsmarkt, van tegenstellingen tussen een elite die van de mondialisering profiteert en een middenklasse die achterblijft.
Een mooi citaat van de bekende filosoof Hannah Arendt (1906 – 1975): “De massasamenleving is geneigd om ineens een persoon te nemen voor wat hij zegt te zijn, zodat een idioot die zich als een genie voordoet altijd een zekere kans heeft om geloofd te worden”. (Uit ‘The Origins of Totalitarianism’) (zij is bekend van de analyse van het fascisme in Duitsland). We denken dan aan President Trump, hij ziet zichzelf als een genie en deed en doet onnavolgbare uitspraken. Zelf denk ik vaak aan Machiavelli en zijn opvattingen over politiek.
Politicoloog en populisme deskundige Cas Mudde heeft ook rake opmerkingen: “Het verwachtingspatroon van populistische kiezers is vrij laag, omdat ze de gevestigde politici als door en door corrupt en incompetent zien. Dus als de populistische leider ook maar iets doet wat de kiezer goed vindt, of dat zelfs maar probeert, dan zijn ze al tevreden. ‘Kijk, hij doet tenminste wat”.
Uit het artikel: In Europa is de democratie steviger verankerd en bestaat een historisch wantrouwen tegen sterke mannen, na slechte ervaringen met Hitler en Stalin. Niettemin kraakt het continent onder de uitdaging van het populisme dat een autoritaire regeerstijl voorstaat. Liberale democraten die het populisme willen bestrijden, moeten niet kiezen voor een frontale aanval, vertolkt politicoloog Cas Mudde een onder experts veel gehoord standpunt. Als het volk uit onzekerheid verlangt naar een koning, moet die onzekerheid worden weggenomen of in elk geval verzacht. In zulke analyses komen twee punten steevast terug: beheersing van migratie en bescherming van werknemers tegen de gevolgen van mondialisering. Zoals Cas Mudde schrijft in zijn boekje Populisme: ‘Het uiteindelijke doel moet niet zijn de vernietiging van het populistische aanbod, maar het verzwakken van de populistische vraag’.
Dit laatste is precies wat ik boven schreef. Je moet de oorzaken van de onzekerheid wegnemen. Mijn analyse van de oorzaken van het het ‘populisme’ zie ik al lang als (hoofdzakelijk) sociaal-economisch van aard, ik schreef er over in ‘De boze burger en het ‘populisme’ uit 2016 (zie rechts onder Artikelen). Ook de migratiecrisis van 2015 heeft de polarisatie en afkeer van de gevestigde politiek sterk doen toenemen. We zijn al jaren de verkeerde richting op aan het gaan, in heel Europa, sinds het begin van de economische crisis 10 jaar geleden (maar eigenlijk is het ‘populisme’ in Nederland al sinds de jaren 1990 aan het groeien, sinds Fortuyn). Dit zijn processen die heel moeilijk te keren zijn en daar gaan ook weer jaren overheen en dan mogen we van geluk spreken dat die Sterke Leider niet een oorlog als ‘oplossing’ gaat voorspiegelen, want dat is in de geschiedenis al vaker gebeurd. (Bijvoorbeeld Iran, Noord-Korea, dat zich niet ‘aan de afspraken houdt’, en dergelijke).
Maar laten we ook niet vergeten dat in iedere samenleving altijd een percentage mensen is die de neiging hebben tot het volgen van radicale leiders en ideologieën (zouden ze eens moeten onderzoeken hoeveel). Ook in Nederland, waar een al sinds de jaren 1980 rechts-radicalen hun bijeenkomsten en clubs hebben en af en toe een demonstratie houden. Dit is de laatste jaren toegenomen…..(Na WO2 had iedereen in de oorlog in het verzet gezeten en collaborateurs waren er nauwelijks…).
Het obscure rijtje van deze tijd: Trump (VS), Poetin (Rusland), Orban (Hongarije), Erdogan (Turkije), Duterte (Filipijnen), Xi Jinping (China), Bolsonaro (Brazilië). (Vooral die laatste is heel erg, vandaag kan hij gekozen worden, dit is er een van de ergste soort met zijn uitspraken en hij verheerlijkte de militaire dictatuur.
Nieuw is dit allemaal niet, ik heb nog ergens een lijstje met dit soort mensen in de jaren 1980 liggen (zal het eens opzoeken). Denk ook aan mijn artikel uit 1992 (De geschiedenis herhaalt zich, zie onder Artikelen) waarin ik schreef: “…..vandaar dat we in de huidige tijd terug zien keren wat, soms gedeeltelijk, is weggeweest of onderdrukt: religies (al dan niet fundamentalistisch), nationalisme, fascisme, de monarchie, zelfs een opleving van het communisme is mogelijk…”.
Onderstaand, uit het archief, dictators uit de jaren 1980/1970. Er is natuurlijk wel een verschil tussen de gekozen dictator en de dictator die door een staatsgreep aan de macht komt. Dictators zijn er altijd geweest en zullen er altijd zijn.
Zia Ul Haq (Pakistan), Duarte (El Salvador), Pinochet (Chili), Bouterse (Suriname), Stroessner (Paraguay), Chadaffi (Libië), Botha (Zuid-Afrika), Jaruzelski (Polen), Khomeiny (Iran), Marcos (Filippijnen), Chun Doo Hwan (Zuid-Korea), Kim Il Sung (Noord-Korea), Mobutu (Zaïre), Pol Pot (Cambodja), En anderen, want niet volledig.
Reagan en Thatcher zijn uit dezelfde tijd, maar ik zet ze er niet bij, want hoewel ze beide de basis hebben gelegd voor decennia liberaal-kapitalistisch beleid, waar we nu de nadelen nog steeds van ondervinden, passen ze niet in het rijtje.
Update 01.11.2018
Het krantenartikel werd druk bediscussieerd. De benaming ‘sterke man’ kennen veel mensen niet (iets in het geschiedenisonderwijs gemist of het werd niet behandeld). ‘Sterk’ wordt toch als iets positiefs gezien en dat is in dit geval niet zo. Misschien zou men beter van ‘leider’ kunnen spreken. Veel mensen willen een leider, geleid worden, en daarom kiezen ze voor hem. Tevens is er iets met het woord ‘man’, ‘mannen zijn tegenwoordig de oorzaak van het kwaad in de wereld’, zoals gezien door veel vrouwen, en ten dele zit er waarheid in: dictators zijn ook allemaal mannen. Toch moet men voorzichtig met generalisaties zijn door alle mannen op 1 hoop te gooien. Het hangt samen met de algehele verwarring en onzekerheid van deze tijd (misschien moet ik hierover nog eens een apart bericht schrijven, de huidige verwarring en onzekerheid gaat verder dan een sociale crisis en een economische crisis en de opkomst van ‘sterke mannen’ en het ‘populisme’).
Update 03.11.2018
Enkele toepasselijke citaten uit mijn verzameling:
“Er schuilt helemaal geen tegenspraak in een term als totalitaire democratie, elke democratie evolueert op den duur vanzelf tot een totalitair regime, want het volk wil niet zelf regeren, het wil geregeerd worden. Het volk eist democratische rechten en vrijheden voor zich op, maar het is te lui en te dom om van die rechten en vrijheden gebruik te maken. De massa kan niet denken en zij vindt het bijgevolg gemakkelijker te dienen en te gehoorzamen dan te leiden en te bevelen, de massa heeft de slavernij uitgevonden niet de dictators”. (Ward Ruyslinck (1929-2014), Vlaams schrijver).
“Indien de mensen slechts één woord wilden uitspreken, dat in iedere taal maar uit een paar letters bestaat, was het met alle onrecht en onderdrukking waarover zij klagen voorbij. Dit ene woord luidt NEEN”. (Mahatma Gandhi (1869-1948), Indiaas politicus die pleitte voor geweldloosheid).
“Regeerders zijn slechts heel zelden mensen van grote intelligentie. De zin van het leven, de reikwijdte van het menselijk bestaan, dat zijn zaken die hen in het algemeen ontgaan. Als hen gevraagd wordt waarom afschrikking met kernwapens nodig is, komen ze er niet uit. Ze kunnen niet verder kijken dan de volgende stap op het wereldtoneel. Als de vijand een wapen heeft dat binnen vijf minuten een doel kan bereiken, moeten zij er een hebben dat er binnen vier minuten is. Ze fokken de boel op. Op weg naar de hel….” (A.J.P. Taylor (1906-1990), historicus, uit de jaren 1980 met de kernwapenwedloop).
“Het geweld van de heersers wordt, zoals altijd waar een meerderheid gebukt gaat onder een minderheid, uitsluitend in stand gehouden met bedrog, dat slimme lieden door de eeuwen heen hebben toegepast en dat mensen er, omwille van kleine, gemakkelijk bereikbare voordelen, toe aanzet niet slechts veel grotere belangen, maar bovendien zelfs hun vrijheid prijs te geven en zich bloot te stellen aan het meest verschrikkelijke leed.” (Leo Tolstoj (1828-1910), Russisch schrijver).
“Het volk, niet tevreden slachtoffer te zijn van schurken, smeedt zijn eigen ketenen en biedt zijn nek vrijwillig voor het juk”. (JP Marat (1743-1793), gewelddadig revolutionair ten tijde van de Franse Revolutie).
“De wereld wordt geregeerd door dwazen en dwazen worden geregeerd door angst. Angstige mensen koesteren minderwaardigheidsgevoelens en voelen zich onmachtig. Ze onderwerpen zich aan willekeurig welk gezag, van een god of van een leider of aan een doctrine, om deel te hebben aan de macht, om niet als individu alleen te staan en verantwoordelijk te zijn voor eigen daden”. (Anton Constandse (1899-1985), Nederlands schrijver en journalist en aanhanger van het anarchisme).
“Minder schuld hebben de leiders, die tot tirannen gekweekt zijn door de slaafse geest van de massa, dan de massa zelf, die eerst tirannen in het leven roept om zich daarna er over te beklagen. Vergeten wij nooit , dat het niet de despoten zijn die een volk slaafs maken, maar het ontbreken van het vrijheidsgevoel de oorzaak is van het opkomen van tirannen”. (Domela Nieuwenhuis (1846-1919), voorloper van het socialisme in Nederland)
“Denk niet dat er één vogel bestaat die zich makkelijker op de lijmstok laat vangen, en ook niet één vis die zich voor iets lekkers eerder aan de haak laats slaan, dan alle meute mensen die zich gretig tot slavernij laten paaien met het kleinste beetje honing dat men hun om de mond smeert”. (Etienne de la Boétie (1530-1563), schrijver en politiek filosoof die onderzocht waarom de mensen zich vrijwillig onderwerpen aan een tiran. Bekend van het de boek ‘De Vrijwillige slavernij’ waarin hij uitlegt hoe de ‘sterke man’, de leider te werk gaat).
“Weest besloten niet meer te dienen en ge zijt vrij”. (Etienne de la Boétie).
“Het zijn niet de getiranniseerden die het despotisme doen ontstaan, maar de tirannen. (Paulo Freire (1921-1997), Braziliaans onderwijshervormer).
“Fanatici zijn schilderachtig, de mensheid ziet liever gebaren dan dat zij argumenten hoort.” (Friedrich Nietzsche (1844-1900), Duits filosoof). (De meeste mensen geloven wat ze zíen, want het is moeilijk iemands échte motieven te doorgronden. Dit is de ondergrond voor dictators).
“Een verstandig heerser kan nog mag zijn woord houden wanneer dit hem schade berokkent en wanneer de redenen die hem tot zijn belofte gebracht hebben, zijn weggevallen.” (Nicolllò Machiavelli (1469-1527), Italiaans politicus, wordt gezien als grondlegger van politiek handelen. Hij schreef het boek ‘De Heerser’, ook wel vertaald als ‘De Vorst’).
“Wanneer men hem (de politicus) ziet en hoort, moet hij een en al barmhartigheid, betrouwbaarheid, oprechtheid en godsdienstigheid schijnen”. (Nicolllò Machiavelli).
“De mensen zijn zó onnozel en ze richten zich zó op hun directe behoeften dat iemand die bedriegt altijd wel iemand vindt die zich wil laten bedriegen.” (Nicolllò Machiavelli).
“Onderdrukking en de drang naar vrijheid is van alle tijden. Was er vroeger echte slavernij, nu heeft de mens het idee vrij te zijn, hij is het niet. Wat in principe hetzelfde is gebleven, maar verder geperfectioneerd, zijn de manipulatie en indoctrinatie. Kenden wij ten tijde van de slavernij in de oudheid brood en spelen en een onderdrukkingsapparaat, in deze tijd van democratie kennen wij de school, het leger, kiesrecht, de massamedia en het materialisme. Met de ontwikkeling van de massamens moesten de heersers de manipulatie en indoctrinatie ook verbeteren, de ontwikkeling van de techniek heeft dit mogelijk gemaakt en maakt dit steeds verder mogelijk. Gebleven is de gewilligheid waarmee de mens zich schikt in zijn lot…..” (door mij geschreven in 1985).
Update 11.08.2019
Een goed voorbeeld van de roep om een sterke leider is Matteo Salvini (46 jaar) in Italië. Bijna uit het boekje. Hoe is de situatie. Italië is een land dat structurele economische problemen heeft, de welvaartsverschillen zijn heel groot (ook geografisch: Noord en Zuid) en er is een rijke elite (Berlusconi) en mensen die arm zijn. Bovendien is er de beruchte maffia, zij staan los van de maatschappij en verdienen hun geld met criminaliteit (drugs, omkoping, afpersingen en alles wat verboden is) en zijn onverslaanbaar. Verkiezingen vorig jaar leidden tot een onwaarschijnlijke regering van links en rechts ‘populisme’ (want niets anders dan een reactie van de bevolking op het beleid). De vluchtelingen/migranten crisis is echter het belangrijkste probleem die is structureel geworden is en die al in de jaren 1990 (!) is begonnen (ik schreef er toen al over).
Hoe is dit zo gekomen (heel kort): EU beleid (‘Dublin’ en ‘Schengen’) vanaf de jaren 1990 heeft ervoor gezorgd dat migranten in een Europa zonder bewaking van de buitengrenzen aankomen in Italië, Griekenland en Spanje. In Italië zijn honderdduizenden asielzoekers/migranten aangekomen, met heeft het over een half miljoen. Ze liggen naast treinstations in Rome en andere steden en willen doorreizen, maar geld hebben ze niet en EU beleid verplicht dat ze daar blijven. Treffend is dat minister-president Rutte in 2015 heeft gezegd dat Italië het vluchtelingenprobleem zelf moest oplossen, ik heb dat toen verwerkt in Dossier Vluchtelingen/Migratie (zie elders). Hiermee gaf hij aan dat er geen enkel Europees beleid is en het ‘ieder voor zich is’. Na jaren pikt de bevolking het niet meer een gaat stemmen op de ‘populistische’ partijen (ook de Vijfsterrenbeweging met een komiek Beppe Grillo als voorman, hij is in 2017 gestopt). Er is sinds deze week een regeringscrisis en Salvini is populair, men ziet in hem de ‘sterke leider’ bij verkiezingen gaat hij enorm winnen. Zoals overal in Europa ontstaat er in de populistische bewegingen een gevaarlijk vermenging met rechts-extremisme-racisme.
Dit is hoe geschiedenis zich ontwikkeld, over 50 jaar zegt men: ja als we de sociaal-economische situatie van de armere bevolking en van de middenklasse hadden verbeterd was er geen roep om een ‘sterke leider’, ‘sterke man’ gekomen……
Update 16.03.2022
President Poetin van Rusland heeft zich ontwikkeld tot ‘sterke’ man en dictator en is uit geopolitieke redenen buurland Oekraïne binnengevallen. (Lees ook Dossier Geopolitiek). Hij heeft veel steun van zijn bevolking, waarbij wel gezegd moet worden dat de media volledig gecontroleerde staatsmedia en propaganda zijn geworden. (Misschien later meer).
Update 20.05.2023
De oorlog in Oekraïne duurt voort (15 maanden). De wereld is verstrikt geraakt door het handelen van Rusland met president Poetin en zijn clan van rijken en getrouwen. Een uitweg lijkt er niet, maar aangezien alle oorlogen eindigen (we kennen zelfs in onze eigen geschiedenis een 80 jarige oorlog: 1568 – 1648) zal ook deze oorlog een keer stoppen. De oorlog laat ook zien waar ‘sterke mannen’ heersen en Rusland al dan niet steunen onder het motto, de vijand van mijn vijand is mijn vriend, en aangezien Amerika (de VS) voor veel landen de vijand is, zijn ze voor Rusland/Poetin. We kennen Iran (Raisi) een islamitische dictatuur, Syrië (Assad) een van-vader-op-zoon dictatuur, Noord-Korea (Kim Jong-un) ook een van vader op zoon dictatuur. Turkije (Erdogan), China (Xi Jinping). Ieder land heeft eigen kenmerken.
Aanvullingen mogelijk.
Feiten en Meningen 