Het Einde van het Kapitalisme

(Geschreven in 2015) (Met Updates 2024, 9 jaar later)

The End of Capitalism (English language below)

“Rampen zullen terugkomen die zich uitten in natuurcatastrofes door klimaatverandering, hongersnood, uitstervende diersoorten (verlies aan biodiversiteit), ziekten en epidemieën en onbeheersbare migratiestromen van miljoenen mensen”. (Geschreven in 2015)

In deze tijd van wereldwijde permanente crises met de economische crisis, de vluchtelingencrisis, de klimaatcrisis en de toegenomen sociale onrechtvaardigheid binnen westerse landen, moeten we de ideeëngeschiedenis van de achterliggende economische systemen analyseren en de samenhang tussen de crises zien.

Het dominante huidige economische systeem, het kapitalisme, cultiveert het in de mens inherent aanwezige egoïsme en individualisme. Adam Smith (1723-1790) heeft hiervoor de onderbouwing gegeven (wel met grenzen). De ideeën van Karl Marx (1818-1883) (en Friedrich Engels) waren een reactie op de uitbuiting die met de industriële revolutie was ontstaan (verkapte slavernij, kinderarbeid ed.) en gingen uit van collectivisme (1848 en 1867). In de praktijk die na de Russische revolutie (1917) is ontstaan werd het collectieve belang opgelegd in de marxistisch-leninistische totalitaire bevelsmaatschappij met kampen en miljoenen doden tot gevolg (ook in China e.a.). Na ruim 70 jaar implodeerde de Sovjet-Unie. Velen dachten dat met het mislukken van het communisme eind jaren 1980 het liberaal-kapitalisme had overwonnen, zoals Fukuyama met zijn Einde van de Geschiedenis. Sindsdien wordt bijna de hele wereld door het vrije markt principe gedreven. We hebben sinds de jaren 1980 Reganomics, Thatcherism en No Nonsence gehad, onderbouwd door o.a. Milton Friedman, Ayn Rand, Alan Greenspan (was een volger, 20 jaar FED). De sociaal-democratie heeft de echt scherpe kanten van het kapitalisme afgeslepen met de verzorgingsstaat in de westerse wereld (uitgezonderd (oa.) de VS met bijna 50 miljoen mensen die voedselbonnen nodig hebben). Maar in de globale wereld die met internet is ontstaan kunnen slimme mensen en bedrijven zich onttrekken aan iedere controle door een overheid. Daardoor zien we ons geconfronteerd met de ontsporingen die Joris Luyendijk goed liet zien in het VPRO programma Tegenlicht en in zijn boek (iemand die bij een bank werkt kijkt 5 minuten vooruit; je kunt iedere dag onverwacht ontslagen worden). Thomas Piketty (1971) heeft aangetoond dat rijkdom steeds meer bij een bepaalde groep terechtkomt en armen armer worden. In 2008 ontstond de ernstigste economische crisis sinds de jaren 1930 en duurde 7 jaar. De verliezers zijn miljoenen werkelozen en de gedepriveerden in achterstandswijken die zich tot misdaad of religieus extremisme wenden en de mensen die de armoede willen ontvluchten en verdrinken in de Middellandse Zee, sinds begin jaren 1990 tienduizenden…..

Het kapitalisme zal ooit als een irrationeel, absurd en onrechtvaardig economisch systeem worden gezien. Dit kan nog decennia duren, misschien een eeuw en dan zal men tot de conclusie komen dat het kapitalisme een verwoestend effect heeft gehad op de mens en de natuur. Op de mens vanwege dezelfde analyse van Karl Marx van uitbuiting en onrechtvaardigheid. Op de natuur vanwege de ecologische kortzichtigheid die tot uitdrukking is gekomen in grootschalige aantasting van de natuur en het ecosysteem door energie- en grondstoffengebruik en massaconsumptie. De wereld heeft momenteel ruim 7 miljard bewoners die allemaal dezelfde welvaart en consumptie willen als nu een klein deel van die 7 miljard. De groei van de wereldbevolking gaat door (geschat op 9 tot 11 miljard aan het eind van deze eeuw). Alleen als er energievormen worden gevonden die de aarde niet aantasten, bijvoorbeeld met behulp van zon, wind en water is welvaart van al die miljarden wereldbewoners mogelijk.

Wellicht zijn er revoluties en rampen nodig om tot een nieuw economisch systeem te komen met een mengvorm van egoïsme en altruïsme, eigenbelang en gemeenschappelijk belang. Revoluties, aangezien de mondiale economische en politieke elites hun macht nooit vrijwillig zullen opgeven, de moderne technieken (internet) hebben hen onkwetsbaar gemaakt waardoor ze voor hun kapitaal altijd een vrijhaven vinden. Rampen zullen terugkomen die zich uitten in natuurcatastrofes door klimaatverandering, hongersnoden, uitstervende diersoorten (verlies aan biodiversiteit), ziekten en epidemieën en onbeheersbare migratiestromen van miljoenen mensen. We moeten daarom zoeken naar een economisch systeem met respect voor de mens en de natuur (inclusief de dieren) en ons niet laten dwingen in de aloude kapitalisme tegenover communisme discussie.

Ik schreef er in 1991 en 1992 over dat we het kapitalisme moesten aanpassen (niet afschaffen):

Het Einde van het Communisme

De geschiedenis herhaalt zich

Update 25.11.2018 (3 jaar later)

Wellicht zijn er revoluties en rampen nodig om tot een nieuw economisch systeem te komen met een mengvorm van egoïsme en altruïsme, eigenbelang en gemeenschappelijk belang. Revoluties, aangezien de mondiale economische en politieke elites hun macht nooit vrijwillig zullen opgeven, de moderne technieken hebben hen onkwetsbaar gemaakt waardoor ze voor hun kapitaal altijd een vrijhaven vinden. Rampen zullen terugkomen die zich uitten in natuurcatastrofes door klimaatverandering, hongersnoden, uitstervende diersoorten, ziekten en epidemieën en onbeheersbare migratiestromen van miljoenen mensen (Zie boven).

De verschillende crisissen spitsen zich toe, de klimaatcrisis en de migratiecrisis in het bijzonder.

In Engeland is er een nieuwe beweging met de alarmerende naam Extinction Rebellion (opstand tegen uitsterving). Vooral jongeren zijn zeer bezorgd over hun toekomst, dat kan ook niet anders, want de berichten en rapporten over de klimaatsverandering zijn verontrustend. Er is nog nooit zoveel CO2 in de atmosfeer geweest als nu en dat vergelijkt men dan met de periode voor er mensen op aarde waren (eigenlijk pre-industrieel). Tevens gaat de stijging door ondanks de doelstellingen. Het kan vanaf nu weer honderden jaren duren voordat de hoeveelheid CO2 weer gaat afnemen (de mens heeft ca 250 jaar lang de CO2 doen toenemen door het stoken van fossiele brandstoffen (kolen/olie/gas), er is uitgerekend dat dit 300 miljard ton is). Sommige mensen denken dat het klimaat een soort knop heeft, zoiets als een elektriciteitsschakelaar die je even kunt omzetten en dan stopt de opwarming van de aardatmosfeer. De gemiddelde temperatuur kan in de toekomst 3 graden hoger zijn en de zeespiegel 10 meter hoger….in de slechte scenario’s. Hoe snel dat zal gaan is onbekend, maar als men bedenkt dat een kind dat vandaag wordt geboren aan het eind van deze eeuw 80 jaar oud zal zijn en de klimaatmodellen ook van zo’n termijn uitgaan, moet er toch wel snel duidelijkheid komen of de milieumaatregelen wel snel genoeg gaan. Dit jaar zijn er veel weerextremen geweest met onder andere door droogte veroorzaakte bosbranden. Nederland beleeft een zeldzaam droog jaar met weinig neerslag en problemen voor de landbouw. (zie Dossier Broeikaseffect (CO2) (Met Updates).

We hebben naast klimaatvluchtelingen (mensen die vanwege de zeespiegelstijging hun eilanden moeten verlaten in de oceanen) nu ook klimaatrellen (grootschalige rellen in Parijs tegen verhogingen van de brandstofprijzen, deze worden in het kader van het klimaat opgelegd. De betogers dragen gele hesjes. Ook in België zijn er rellen). In Nederland zal de energietransitie (overschakeling van fossiele brandstoffen naar duurzame energie) tot stijging van de kosten leiden en dat doet men door energieheffingen. Deze werken denivellerend, de welvaartsverschillen zullen toenemen tussen mensen die geld hebben en mensen die niet voldoende geld hebben voor een normaal bestaan. Dat kan natuurlijk niet. (zie het Energie en grondstoffen quotum).

De migratiecrisis is gaande. Opvallend is de vluchtelingenstroom in Midden Amerika met economische vluchtelingen die naar de VS lopen (…..). Ze komen allemaal uit de landen die in het verleden door de VS zijn gesteund door rechtse dictators in het zadel te helpen en te houden. Ze willen een beter leven in de VS, maar president Trump heeft gedreigd op de mensen (ongewapende burgers) te schieten. In Afrika worden de vluchtelingen/migranten nu tegengehouden met westers geld. De buitengrens van Europa ligt nu in Afrika zelf. Er is een enorme bevolkingsgroei in Afrika, allemaal jonge mensen die hetzelfde leven willen als ze op tv zien, met auto’s, huizen en luxe (zie Dossier Vluchtelingen/Migratie (Met Updates).

In dagblad Trouw een interview met de voor mij onbekende filosoof Akeel Bilgrami (India, geboren in 1950). Hij heeft goede analyses in het kader van de opkomst van het populisme en het kapitalisme. “Wanneer toekomstige historici schrijven over de geschiedenis van de politieke economie, zullen zij de periode tussen de jaren vijftig en de jaren tachtig beschouwen als een ongekende uitbarsting van het kapitalisme. Een complete aberratie. Terugkijkend zullen zij het zien als de bron van populisme.” Hij ziet de oorzaken voor het het huidige ‘populisme’ als hoofdzakelijk van sociaal-economische aard. (ik schreef er zelf in 2016 over in ‘De boze burger en het ‘populisme’) Het interview is hier te lezen: Akeel Bilgrami

Het broeit in heel Europa….ik zie het op de sociale media, nog niet in de officiële media. Oproepen voor demonstraties in december, het bekende gele hesje is het symbool.

Mijn voorspelling 30 jaar geleden: “De mensen zullen vechten om de laatste restjes welvaart” (……..).

Uit 1991: Het einde van het communisme (met een analyse waarom het communisme faalde).

Uit 1992: De geschiedenis herhaalt zich (met een analyse waarom het kapitalisme veel opleverde, maar de nadelen groot zijn).

Uit 2017: Humanistisch Sociale Partij (een poging tot het opstellen van een alternatief om uit de verstikkende beklemming van de illusieloze gevestigde politiek te komen).

Update 21.03.2019

Een mooie bevestiging (in de Volkskrant vandaag) van wat ik (boven) in 2015 al schreef. De rijken worden rijker, de armen worden armer, in Nederland (maar ook elders op de wereld). Hoogleraar Bas van Bavel zegt onder andere dat de kredietcrisis de rijken en vermogenden niet heeft geraakt en dat ze zich onkwetsbaar hebben gemaakt. Er is een erfelijke klasse die zonder al te veel belasting vermogen kan doorschuiven naar de volgende generatie. Ik schreef er boven al over dat dankzij internet en duur betaalde goede boekhouders en vermogensbeheerders rijken hun vermogen overal in de wereld kunnen onderbrengen. De belastingdienst doet veel, maar tegenover dit soort mensen staan ze machteloos.

Historicus Rutger Bregman (30 jaar jong) is onze hoop in bange dagen, in het hol van de leeuw Davos (waar de internationale elite vergaderd over de economische situatie in de wereld) pleitte hij voor meer belastingen en daar schokken ze erg van. Ze houden, vooral in de VS, van filantropie, het geven van veel geld aan goede doelen. Filantropie geeft zo’n warm gevoel, je kunt er zo van genieten om iets goeds voor de wereld te doen…..Ze bezitten eigen eilanden en vliegtuigen en hebben zich onttrokken aan de maatschappij. Sommige rijken (miljardairs) zijn zo rijk dat ze een Afrikaans land zouden kunnen kopen.

Update 12.05.2019

De biodiversiteit neem dramatisch af. De vooruitzichten zijn bij ongewijzigd beleid slecht.
Het ijs op de Noordpool verdwijnt steeds sneller. China ziet dit als positief, ze willen olie en gas gaan winnen en ze willen de noordelijke vaarroute gaan gebruiken om zo hun producten naar Europa te vervoeren.
De dertig rijkste mensen hebben evenveel geld als 3 miljard mensen. Een Engelse journalist heeft een boek geschreven met de titel ‘Moneyland’, een fictief land waar de rijken der aarde hun vermogens onderbrengen (postbusadressen) en buiten iedere controle leven, belasting betalen doen ze niet.

Ik denk nog wel eens aan mijn constatering in de jaren 1990: “We beleven een goed gedocumenteerde ondergang”. Daarmee bedoelde ik toen AL dat de onderzoeken (het zijn er heel veel) een dramatische toekomst voorspelden, maar er niets gebeurde. Is nog steeds hetzelfde, de onderzoeken zijn steeds beter en nauwkeuriger (en dramatischer) geworden, maar de mensheid kijkt als een konijn in de koplampen van een aanstormende auto.

Ook uit de jaren 1990: “De mensen zullen vechten om de laatste restjes welvaart”.

Ik zeg: we moeten soberder gaan leven, de vermogenden eerst, want die dragen het meeste bij aan de achteruitgang. We krijgen een grote herschikking van de welvaart en rijkdom. Mensen die veel bezitten hebben ook veel te verliezen dat is nu eenmaal de logica. Er zal een nieuw gelijkheidsstreven komen, ditmaal niet vanuit een verwerpelijk ideologisch ideaal (de communistische klasseloze maatschappij), maar vanuit een rechtvaardigheidsstreven.

Een nieuwe aanpak voor de 21e eeuw: Humanistisch Sociale Partij om uit de illusieloze gevestigde politiek te komen.

Een lang en boeiend artikel van de: BBC over beschavingen en de gevaren voor ondergang en systeemcollaps.

Update 17.03.2020 (5 jaar later)

Een wereldwijde pandemie is een feit, de gevolgen zijn al zichtbaar, maar dit is nog maar het begin. Bedrijven gaan dicht, winkels moeten sluiten en dat wekenlang. Het zal niets verbazen als er een totale systeemcollaps, een instorting van het hele kapitalistische systeem zich zal voltrekken in de komende tijd, inclusief China en Rusland, want deze landen hebben ook het kapitalisme als economisch maatschappijmodel, staatskapitalisme. Er is met de globalisering in decennia een wankel systeem in opgebouwd. Kapitalisme is zo goedkoop mogelijk produceren met zo weinig mogelijk kosten en zoveel mogelijk winst (De analyse van Karl Marx is nog steeds correct (niet zijn oplossing, ik schreef er in 1991 over in ‘Het einde van het communisme’). Daarom is er kinderarbeid in Azië, is er slavernij in de mijnen in Afrika (voor de smartphones) en komen auto onderdelen uit de hele wereld: dit is de globalisering met de wereldhandel waarbij duizenden containerschepen over de oceanen varen met goederen (soms verliest er een containers in een storm) China heeft zich in 20 jaar ontwikkeld tot de assemblagehal van de hele wereld (inmiddels maken ze zelf ook alle producten tegen lage kosten en dumpen deze over de hele wereld). (Zie Dossier China (Met Updates) China heeft havens over de hele wereld gekocht (oa. Griekenland en in Afrika) en een spoorlijn naar het westen (de Nieuwe Zijderoute) aangelegd.

Het griepvirus heet Corona, COVID-19. Niets op deze wereld is neutraal, ook deze pandemie niet. Goede onderzoeksjournalistiek moet uitzoeken hoe dit heeft kunnen gebeuren. De analyse op dit moment is dat arme mensen in China (Corona) en Afrika (Ebola) inferieur vlees slachten en verhandelen op illegale en vervuilde vlees en vismarkten die niet door een overheid gecontroleerd worden, waarbij virussen van dier op mens overgaan. De verantwoordelijken, in China, maar in de hele wereld, willen deze pandemie met enorme economische, sociale en misschien ook politieke gevolgen, aanpakken zonder de de oorzaken te benoemen onder ‘niemand heeft schuld’ en ‘we zijn allemaal verantwoordelijk’ om het economische systeem niet te veranderen en door te gaan op de heilloze weg van productie, consumptie en ecologische vernietiging. Dit moet worden tegengegaan, want dat er per direct zaken moeten veranderen is duidelijk.

Het virus is in China ontstaan. Kritiek op China is er niet, wel lof voor hun aanpak met militaire middelen die ze daar gewend zijn. We moeten niet vergeten dat het mogelijk is dat er geen kritiek op China is omdat alle westerse bedrijven hun producten in China goedkoop laten assembleren, daarom is Apple het rijkste bedrijf van de wereld geworden. Als je een telefoontje in China laat maken voor 300 euro en je verkoop hem in de rest van de wereld voor 900, begrijpt iedereen dat het makkelijk geld verdienen is. In 2010 (10 jaar geleden!) begon ik hierover mijn Dossier China.

Ook actueel is de analyse van Naomi Klein, Amerikaans schrijfster en activist, zij schreef in 2007 onder de titel ‘Disaster Capitalism’ (shockdoctrine/rampenkapitalisme) over het feit dat in tijden van rampen en onzekerheid het kapitalisme zijn greep verstevigd op maatschappijen. Massa-ontslagen zijn dan ‘gerechtvaardigd’. In Nederland heeft de ernstigste economische crisis sinds de jaren 1930 in 2008 niet geleidt tot structurele aanpassingen van het systeem. (Ik schrijf er vanaf 2011 op dit blog over).

Maar ook de ‘Malthusiaanse correctie’ van de wereldbevolking is mogelijk met tienduizenden doden. Ik schreef erover in ‘Economie als oorlog’. (Economie als oorlog). Het zat in een tv programma (VPRO Tegenlicht) en is een uitspraak van Amitav Ghosh (die hij gehoord had bij mensen aan de top, niet van hemzelf) vermindering van bevolkingsaantal door rampen. De gemiddelde leeftijd van mensen is door goede voeding en medische zorg (in het westen) gestegen. 100 jaar geleden was 60 jaar oud, 40 jaar gelden was 75 jaar oud, nu is 80+ oud (er komen steeds meer mensen die 100 jaar oud worden). De cijfers zijn onduidelijk, maar onder de doden zijn veel ouderen en mensen met andere gezondheidsproblemen (obesitas). Als iemand boven de 70 een zware longontsteking krijgt door het coronavirus (COVID-19, internationale naam is SARS-CoV-2) en daaraan doodgaat is dat triest, maar niet vreemd. Een harde waarheid, die echter wel gezegd moet worden. Mensen worden steeds ouder door betere voeding en medische zorg, maar ergens is een grens….

Door massaconsumptie zijn natuur, milieu en het totale ecosysteem, inclusief de productie van dierlijk vlees, zwaar belast. One way or another moet er een prijs betaald worden. Nieuwe virussen ontstaan niet zomaar, maar zijn een (ook) gevolg van menselijke handelwijze net zo als opwarming van de aardatmosfeer.

Update 22.03.2020

Een lezenswaardige Zaterdagbijlage van de Volkskrant. Alle artikelen zijn de moeite waard om te lezen. Dit artikel is wat ik boven bedoelde met die vleesmarkten in China waar deze pandemie is ontstaan: Volkskrant

Uit een ander artikel over de klimaatcrisis: Johan Rockström (een Duitse klimaatdeskundige): “We aarzelen om het te zeggen om niet te profiteren van de angst van mensen (in de coronacrisis) maar dat (de gecombineerde klimaat- en biodiversiteitscrisis) wordt een nog veel ingrijpender crisis dan deze”. Het wordt gezien als generale repetitie….

Update 24.03.2020

Uit dit soort situaties van internationale crisis, verwarring en onzekerheid bij grote groepen mensen kunnen grootschalige sociale opstanden, ja zelfs revoluties voortkomen. Het is in de geschiedenis eerder gebeurd.

Het begint steeds meer op een oorlog te lijken: een vijand (weliswaar onzichtbaar, het coronavirus), een uitgaansverbod (in andere landen bijna totaal), een samenscholingsverbod (met meer dan 3 personen), hamsteren (angst voor schaarste). En dergelijke.

Update 27.03.2020

De economische gevolgen van de wereldwijde coronacrisis grijpen om zich heen. Er zijn al berekeningen van een komende recessie van -1 tot -10 procent. We hoeven geen dystopische romans of tv series op Netflix te lezen en zien.

In Europa worden gigantische schulden gemaakt door de EU door garantstellingen. Italië is nu al in zwaar weer. Wat de verantwoordelijken (bewust) weg laten is dat de welvaartsverschillen in Italië, net als in alle andere landen, heel groot zijn. Er is veel geld, maar de verdeling is niet goed. In de huidige aanpak zouden rijke landen Nederland en Duitsland bij problemen in Italië moeten betalen en daarna de mensen in Nederland, ze verzinnen een nieuwe belasting (zoals de verhuurdersheffing bij de vorige crisis).

In een ander bericht (kan niet vinden waar) beschreef ik eerder de ultieme dystopie: de schulden van staten zijn zo hoog geworden dat de economieën in elkaar klappen (de wereldwijde schulden zijn in de menselijke geschiedenis nog nooit zo hoog geweest). Voor Nederland: men wordt ’s morgens wakker en de pensioengelden (1400 miljard) en spaargelden (368 miljard) zijn VERDWENEN…., alle uitkeringen worden gehalveerd. Het kan dan jaren duren voor er een samenleving opnieuw is opgebouwd van de grond af aan. Maar zover is het nog niet. Misschien is Amerika ons voorland, mensen slapen in tenten onder viaducten, ontwikkelingsland taferelen in een rijk westers land….

In de VS is de dystopie ook al zichtbaar. In de Volkskrant vandaag een artikel vol met verbazingwekkende feiten. De president Trump wil geen geld aan New York (de hardst getroffen stad) geven. De tweedeling van het land is zichtbaar. Men denkt in termen van: we laten een een hoeveelheid mensen doodgaan en dan kunnen we weer verder, liefst met komende Pasen. Voeg er aan toe dat de wapenverkoop in het land enorm is gestegen, de burgers zijn zich aan het bewapen………

In Dossier China (Met Updates) (10 jaar bijgehouden) meer over de Coronacrisis.

Update 12.04.2020

Angstwekkende hoeveelheden geld worden ‘vrijgemaakt’ (geleend, dus vergroting van schulden) door overheden om de economie te redden. Het woord ‘coronakladderadatsch’ wordt gebruikt en ‘we gaan zo naar de ‘ratsmodee’ (mooi woord, ik gebruikte het een paar jaar geleden al eens). Er schijnt wereldwijd 8000 miljard dollar mee gemoeid te zijn. In Amerika zijn in 1 week 17 miljoen werklozen erbij gekomen. Op tv beelden van mensen die werkloos zijn en alleen nog een auto hebben en in de rij staan voor een uitkering.

In de Volkskrant vraagt politiek filosoof Rutger Claassen zich af of de overheid burgers of bedrijven moet redden aangezien de steun vooral bedrijven betreft. In de vorige crisis werd het bedrijfsleven gesteund, vooral de banken door nationalisaties. Ik noemde dat toen ‘kapitalisme à la carte’: de lekkere delen kiezen met subsidies en steun, als het moeilijk wordt helpt de staat, dus de belastingbetaler (bijvoorbeeld door btw verhogingen, energieheffingen, verhoging accijnzen en de verhuurdersheffing en dergelijke, allemaal denivellerende maatregelen die de armoede doen toenemen). Dat krijgen we nu weer. We kijken (niet) uit naar Prinsjesdag komende september met de door de koning uitgesproken (door de minister-president geschreven) troonrede: “Wij bevinden ons in zwaar weer, onze economie heeft zware klappen gehad en harde maatregelen zullen helaas nodig zijn”. Enzovoort.

Ook in de Volkskrant (11 april 2020) een geweldig artikel over hoe Amerika (Noord-Amerika, de VS) de hele wereld in haar greep heeft met de dollar, zelfs de vijanden en concurrenten van de VS zijn afhankelijk van de dollar. 80% van alle handelstransacties gaat in dollars. Als de dollar valt is de hele wereld failliet, de ultieme dystopie (zie boven). Dan staan we in Europa in de rij, niet zoals nu om elkaar niet besmetten, maar vanwege voedselschaarste.

In tv programma Buitenhof een discussie over de steun aan Italië. Italië is in Europa de derde economie en ze moeten hulp krijgen, dat is een tegenstelling, het kan niet allebei tegelijk. Wat ik nu al zie is dat de Europese economisch-politiek elites elkaar de hand boven het hoofd zullen gaan houden en de burger laten betalen in de komende decennia. Italië is ondanks alles een rijk land met grote welvaartsverschillen, er is geld maar het is niet goed verdeeld.

Ook in Buitenhof een opmerking van de coronagezant Feike Sijbesma (ex DSM) die zich afvraagt hoe het kan dat al de geneesmiddelen in China en Azië worden gemaakt en dat dat misschien toch niet zo goed geweest is.

‘Het kapitalisme zal ooit als een irrationeel en absurd economisch systeem worden gezien. Dit kan nog decennia duren, misschien een eeuw en dan zal men tot de conclusie komen dat het kapitalisme een verwoestend effect heeft gehad op de mens en de natuur’. Dit schreef ik in 2015, was ik toen niet te optimistisch met decennia en een eeuw…

De vraag is ook waar wetenschap en techniek zijn om de mensheid te behoeden voor rampen zoals deze. Het geloof in Wetenschap en techniek heb ik eerder een seculiere religie genoemd, het verblind het zicht op de werkelijkheid.

Zouden mijn voorspellingen uit de jaren 1990 dan toch uitkomen….

Wat deze coronacrisis laat zien is dat we in door en door dolgedraaid kapitalistisch systeem leven. We gaan barre tijden tegemoet…

Update 18.04.2020

‘Uit dit soort situaties van internationale crisis en verwarring kunnen revoluties voortkomen. Het is in de geschiedenis eerder gebeurd.’ (Zie boven 24.03.2020). Vandaag in de Volkskrant een artikel over het manipuleren van cijfers van doden en besmettingen in China (het verbaasd niets, het zijn er meer dan eerder aan de wereld gemeld). Mooie bevestiging van wat ik schreef, China manipuleert cijfers omdat ze de gevolgen kennen uit hun geschiedenis. Een in Engeland wonende historicus met een Chinese naam zegt: ‘Gedurende de hele geschiedenis hebben epidemieën, oorlogen en natuurrampen de val van dynastieën ingeluid’.

Update 09.05.2020

Wat de coronapandemie laat zien:

De mensheid is tegen de grens gebotst van een economisch systeem dat gebaseerd is op de ongebreidelde groei van productie en consumptie zonder daarbij acht te slaan op natuur, milieu, dier en ecosysteem.

Een nieuw artikel over de Coronacrisis

Update 13.01.2021

‘Bedrijven hebben meer macht dan overheden, ze werken wereldwijd ze hebben meer geld en betere mensen in dienst’. Een paar jaar geleden geschreven.

Google heeft via Nederland in acht jaar tijd 128 miljard euro belasting ontweken via een Nederlands dochterbedrijf naar belastingparadijs Bermuda. Dat leverde de Nederlandse Belastingdienst tussen 2012 en 2019 ruim 25 miljoen euro op. Ze zeggen dat er inmiddels toch belasting in de VS (hoofdvestiging) is betaald.

Dat de coronapandemie voor een ongekende economische crisis gaat leiden hoeft geen uitleg. Dat gaat jaren duren, net als na een oorlog moet er wederopbouw plaatsvinden. In Nederland krijgen we na de verkiezingen een grote sociale en economische shake-out, een herschikking met faillissementen (die nu door de overheidssteun zijn uitgebleven) en leegstand in de winkelstraten (Retail). Tegelijkertijd profiteren en ook veel bedrijven zoals Ahold (Albert Heijn, Etos BolPuntCom, GalEnGal) die allemaal open zijn en profiteren van lockdown en winkelsluiting. Zij zullen de extra winst moeten afdragen aan die sectoren die nu dicht zijn.

Update 26.02.2021

Dat het kapitalisme op zijn laatste benen loopt en ten onder zal gaan is wel duidelijk, veel berichten wijzen in die richting. De wereldwijde schulden zijn gigantisch gestegen door de steunpakketten om de coronacrisis te bezweren. Zolang rente en inflatie laag blijven zal dit zo verder kunnen gaan, maar als ze gaan stijgen is er natuurlijk een probleem. In de Volkskrant een kort bericht over de zogenoemde negatieve rente. Na de economische crisis van 2008 (de triple dip, 3 elkaar opvolgende crisis) is de geldkraan opengezet om de economie te stimuleren. Goedkoop geld moet bedrijven overhalen te investeren en werkgelegenheid te creëren. De rente op spaartegoeden is al jaren nul, daarom is er een boete op het hebben van een geldvoorraad, het geld moet rollen, sparen is niet goed. Dit wordt Europees opgelegd (vanuit de centrale bank in Frankfurt). Bedrijven, banken en particulieren met veel geld moeten betalen als ze teveel geld hebben (boven de 250 duizend euro, het bedrag wordt steeds lager, het verschilt per bank). Door de inflatie, die welswaar laag is, wordt vermogen echter minder waard. Alles in de hoop dat het geld geïnvesteerd wordt. Ook particulieren moeten hun geld uitgeven, want consumeren moet de economie stimuleren. Dat dit eigenlijk niet wenselijk is vanwege de milieu- en klimaatcrisis laat zien dat we in een doodlopende straat terechtgekomen zijn: het gaat nergens meer heen. We gaan nog wat meemaken…

Update 26.07.2021

De wereld is in een diepe crisis geraakt, de pandemie duurt voort en economieën kraken, we zijn terra incognita binnengetreden. Wat we zien zijn onverwachte effecten van de pandemie-ontwrichting, we leven in een globale wereldeconomie met grote interdependentie. Dit is ook iets waar de chaostheorie/vlindereffect die ik onder Over/About schreef van toepassing is: ‘Een bekende theorie is: als een vlinder ergens op de wereld opvliegt (metaforisch gezien) ontstaat er ergens anders op de wereld een orkaan (het vlindereffect van Edward Lorenz 1917-2008). Dit is ook toepasbaar op andere gebieden, kleine gebeurtenissen kunnen grote gevolgen hebben. Naar deze tijd vertaald: als de Chinese economie in een crisis komt, kan de hele wereld gevolgen ondervinden‘ (een paar jaar geleden geschreven…..).

Waar kapitalisme met zo goedkoop mogelijk produceren door globalisering en wereldhandel toe leidt als een groot containerschip vastloopt: Een vastgelopen containerschip in het Suezkanaal

Update 06.08.2021

Vandaag in het nieuws: een goedlopend Nederlands bedrijf met een Amerikaanse eigenaar (sinds 2016) verplaatst de productie naar Slovenië (EU land) vanwege de lagere loonkosten daar (de helft), bijna 100 mensen worden werkeloos. Dit is het kapitalisme waar we vanaf moeten. Amerikaans kapitalisme dat de wereld kapot maakt en als 1 grote markt ziet met winstmogelijkheden. Maar ook de EU politiek van open grenzen met grote loonverschillen is verwerpelijk, begon al in de jaren 1990, ik schreef erover in Dossier Migratie/Immigratie.

Helaas zijn de meeste mensen onwetend en naïef, kwalijk kun je ze het niet nemen want niemand protesteert ook de gevestigde politiek niet (VVD, CDA, D66, PvdA), dit is ‘zoals het nu eenmaal gaat’. Moraliteit en maatschappelijke verantwoordelijkheid van de eigenaren is afwezig. Kapitalisme kent geen moraliteit, een hard feit. De tweedeling in de maatschappij tussen winnaars en verliezers neemt al jaren toe, de coronapandemie is het vuurtje dat dat verder zal doen aanwakkeren als een bosbrand in een droog bos (momenteel over de hele wereld gaande).

Het is beter ons op sociaaleconomische misstanden, de pandemie en klimaatverandering te richten die de maatschappij aan het ontwrichten zijn in plaats van ons bezig te houden met identiteitspolitiek en genderkwesties die tegenwoordig velen zo bezig houden.

Gelukkig wordt dit bericht steeds vaker gelezen.

Update 07.08.2021

Ook de ING bank is verwerpelijk bezig zo is vandaag in de Volkskrant te lezen. De feiten:

kwartaalwinst vervijfvoudigd, 1.5 miljard winst
aandeelhouders krijgen geld: 3,6 miljard
coronavoorzieningen niet meer nodig
beleggingsproducten zijn populair door de lage rente
de komende reorganisatie behelst de sluiting van de helft van de kantoren (alles gaat digitaal)
440 banen gaan verloren

Het argument van het bedrijfsleven is altijd dat ‘alles volgens wet en regelgeving’ gaat en legaal. Dit is juist het probleem, de staat, de overheid faciliteert het bedrijfsleven. In Nederland is er economisch-politieke elite die het beleid richting geeft (ik schreef eerder over). Dat zijn de ondernemers die de politici kennen en elkaar in formele en informele circuits treffen, vooral VVD en CDA. Vaak kennen ze elkaar nog van de studie (een vrindje, studie rechten of bedrijfskunde). MP Rutte werkte voor de politiek in het bedrijfsleven en als hij een bekende van vroeger tegenkomt dan spreken ze de zaken even door. Dit is de netwerkmaatschappij en de meeste mensen zijn zich er niet van bewust.

Wat ook opvalt is dat het kapitalisme er in is geslaagd om mensen volledig en totaal in te palmen, tegenwoordig zijn er apps waarmee op de beurs kan worden gehandeld, het is 1 groot casino geworden. Ook de Bitcoin en andere zogenoemde cryptovaluta zijn een casino waar mensen op de korte termijn geld kunnen verdienen, controle is er niet, de populariteit bij criminelen verbaasd daarom niet (vooral hackers met gijzelsoftware). De overheden staan erbij en kijken ernaar, ze weten niet wat ze er mee aan moeten. Overigens is alle digitale geld waardeloos bij een echte crisis waarbij de stroom uitvalt of een onbeheersbaar computervirus toeslaat. In zo’n geval tellen alleen goud, sieraden, kunstverzamelingen en degelijke, ik schreef erover in Dystopie

(Aanvullingen mogelijk).

Update 10.08.2021

De resultaten van Verenigde Naties IPCC rapport laten zien dat het (gekozen) economisch systeem kapitalisme (waarvan de meeste denken (is voorgehouden vanaf het basisonderwijs) dat er geen alternatief is) zelf het probleem is: op winst gerichte productie met als doel economische groei en consumptie zonder milieu en natuur mee te rekenen gedoemd is uit te monden in rampen. Ik schreef het 40 jaar geleden in 1981 al in mijn afstudeerproject/scriptie: Dossier Broeikaseffect (CO2)

Straat in Nijmegen-Lent. De analyse van het kapitalisme van Karl Marx blijft, niet zijn oplossing en alternatief ervoor (geschreven in 1991).

Update 12.12.2021

Wat is het goede kapitalisme: een (biologische) boer verbouwd graan op zijn land en na het oogsten verkoopt hij het graan aan een bakker (hiernaartoe gebracht door een vrachtwagenchauffeur), de bakker bakt met het graan brood, het brood wordt in de winkel gekocht door de consument. Iedereen maakt een kleine winst. Is dit niet wat Adam Smith oorspronkelijk bedoelde, in tegenstelling wat vaak wordt gedacht en wat de praktijk van het kapitalisme is geworden (het aandeelhouderskapitalisme dat in de jaren 1990 dominant is geworden). (Dit ga ik nog eens uitzoeken als er tijd voor is).

Update 31.01.2022 (7 jaar later)

Een voorbeeld van dolgedraaid kapitalisme in de dolgedraaide consumptiemaatschappij: de zogenoemde flitsbezorging: binnen 10 minuten een product aan huis bezorgd door een onderbetaalde jongere die op een fiets of met bakfiets ’s door de regen avonds een zak chips komt bezorgen. De panden in steden worden Dark Stores genoemd, het is geen winkel maar een opslagplaats. Een van de bedrijven is in Duitsland begonnen wat laat zien dat het Amerikaanse kapitalisme zich net als de corona pandemie over de hele wereld heeft verspreid als een besmettelijk virus. De jongeren die met deze nieuwe tech-ontwikkelingen door zogenoemde start-ups (een nieuw geloof, de technologie) iets nieuws ontwerpen (op zich een knappe prestatie) laat het volkskapitalisme zien dat door de meeste mensen volledig is geïnternaliseerd en waarop geen kritiek meer wordt gegeven (op een enkeling in de marge na).

**Dolgedraaid kapitalisme met instant behoeftebevrediging in de consumptiemaatschappij.**

Update 22.05.2022

We gaan van crisis naar crisis, van recessie naar recessie, van ramp naar ramp.

Update 01.09.2022

Uit 2015 (zie boven): “Rampen zullen terugkomen die zich uitten in natuurcatastrofes door klimaatverandering, hongersnoden, uitstervende diersoorten (verlies aan biodiversiteit), ziekten en epidemieën en onbeheersbare migratiestromen van miljoenen mensen”.

Update 21.12.2022

We gaan van crisis naar crisis, van recessie naar recessie, van ramp naar ramp. (zie boven). De ‘milde recessie’ is al weer voorbij, de economie groeit, maar de voedselbanken kunnen het werk niet meer aan. Als een flipperbal in een flipperkast gaat de postmoderne mens door het leven….

Update 26.12.2022

De Duitse journalist Ulrike Herrmann (1964, een generatiegenoot) schreef dit jaar een boek met de titel ‘Das Ende des Kapitalismus‘ (Het einde van het Kapitalisme, net zoals de titel van dit blogbericht uit 2015). Zij legt het verband tussen de consumptiemaatschappij en de klimaatcrisis en heeft het zelfs over rantsoeneren. ‘Groene groei’, ook in Nederland door velen als redding gezien, ziet zij niet als mogelijk. Voorzover ik begrijp (zonder het boek gelezen te hebben) legt zij niet het verband tussen arm en rijk en consumptie, want dat was in 1996 mijn conclusie: rijken moeten als eerste minderen, want armen consumeren al veel minder en en kunnen niet verder terug (uit Energie en grondstoffen quotum). Dit is een klassenstrijd geworden. Het boek is nog niet vertaald, maar dat gaat ongetwijfeld gebeuren.

Het verband tussen het economisch systeem kapitalisme, een op winst gericht systeem dat de natuur als hulpmiddel dat onbegrensd kan worden (mis)gebruikt, ziet, legde ik in 1981 (41 jaar geleden) in mijn afstudeerscriptie en later nog vele malen…..De rest is geschiedenis.

Update 07.01.2023 (8 jaar later)

Er zijn tijden geweest dat het woord kapitalisme niet meer gebruikt werd (niet meer gebruikt mocht worden want kapitalisme was een feit en er was geen alternatief (in de jaren 1990 na de (terechte) val van het communisme (1989/1991), maar in deze tijd is het woord weer terug. Gelukkig ook bij de nieuwe generaties die inzien dat er een economisch model is dat al die crises veroorzaakt en dat we dit ter discussie moeten stellen en moeten aanpassen. (Zelf schreef ik er in in de jaren 1980 al over).

Update 17.01.2023

In Davos (Zwitserland) het World Economic Forum (WEF) waar een week gepraat wordt over de economie en de problemen in de wereld, ze dronken een glas, deden een plas en alles bleef zoals het was….WEF is door populisten en complotdenkers een speerpunt gemaakt van hun kritiek samen met de zogenoemde Great Reset. De uitleg ervan op Wikipedia is idealistisch te noemen: ‘verantwoord kapitalisme’ en dat is te prijzen. (Dit vraagt echter om nader onderzoek (als er tijd voor is).

Update 10.04.2023

De fundamentele keuzes van deze tijd zijn: kiezen voor economische groei, welvaartsvermeerdering (ongelijk verdeeld), consumptie, vliegvakanties, particulier vervoer (autowegen) (ea) OF natuur, biodiversiteit, milieu, klimaat, gezondheid, toekomst voor nieuwe generaties (ea).

Update 03.11.2023

Het aandeelhouderskapitalisme betstaat (nog steeds): Shell maakte grote winsten door in te zetten op fossiele brandstoffen (waar we van af moeten) want de Amerikaanse concurrenten doen dat ook en kunnen meer dus geld aan de aandeelhouders uitkeren. Shell keert ook uit aan de aandeelhouders. ING bank maakte grote winsten en keert uit aan de aandeelhouders ten koste van de klanten-spaarders want de rente blijf laag. Zouden mensen het echt niet begrijpen. Mij interesseren alleen de achtergronden en de vraag waar dit toe leidt. In geval Shell moeten we aan klimaat denken, we gaan van klimaatramp naar klimaatramp, in sommige gebieden gaan nu al mensen dood door slechte oogsten en overstromingen. In geval ING profiteren de rijken en neemt de armoede toe, het is te zien op straat waar steeds meer daklozen rondzwerven.

Definitie: Aandeelhouderskapitalisme is een economisch systeem waarin het doel van een bedrijf primair gericht is op het creëren van waarde voor de aandeelhouders. In dit systeem hebben de aandeelhouders de controle en beslissingsbevoegdheid over het bedrijf en hebben zij als doel het maximaliseren van de winst en waarde van hun investeringen. De aandeelhouders kunnen profiteren van het ontvangen van dividenden, het behalen van meerwaarde op hun aandelen en het uitoefenen van hun stemrecht tijdens de algemene vergadering. Deze focus op financieel rendement kan ervoor zorgen dat bedrijven strategieën en beslissingen nemen die gericht zijn op korte termijn winstmaximalisatie, soms ten koste van andere belanghebbenden zoals werknemers, klanten, het milieu of de bredere samenleving. Er zijn echter ook critici van het aandeelhouderskapitalisme die betogen dat dit systeem kan leiden tot excessieve ongelijkheid, een gebrek aan langetermijnvisie en een beperkte verantwoordelijkheid ten aanzien van sociale en milieu-impact. Sommige pleiten voor een breder stakeholdermodel waarbij naast de aandeelhouders ook andere belanghebbenden, zoals werknemers, klanten en de samenleving als geheel, worden betrokken bij de besluitvorming en waardecreatie van het bedrijf. Het debat over het aandeelhouderskapitalisme en alternatieve bedrijfsmodellen blijft actueel en wordt vaak besproken in de context van maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid.

Update 06.01.2024

In de Volkskrant vandaag een interview met de bovengenoemde Ulrike Herrmann (in een serie over Kapitalisme). De meest radicale denker over onze economie en klimaatverandering: Ulrike Hermann in de Volkskrant Helaas denk ik nu (na 30 jaar) dat mensen niet meer terug kunnen in hun welvaart naar 1978 (zoals in het interview wordt gezegd). Ik blijf bij wat ik in 2015 (9 jaar geleden) schreef:

“Wellicht zijn er revoluties en rampen nodig om tot een nieuw economisch systeem te komen met een mengvorm van egoïsme en altruïsme, eigenbelang en gemeenschappelijk belang. Revoluties, aangezien de mondiale economische en politieke elites hun macht nooit vrijwillig zullen opgeven, de moderne technieken (internet) hebben hen onkwetsbaar gemaakt waardoor ze voor hun kapitaal altijd een vrijhaven vinden. Rampen zullen terugkomen die zich uitten in natuurcatastrofes door klimaatverandering, hongersnood, uitstervende diersoorten (verlies aan biodiversiteit), ziekten en epidemieën en onbeheersbare migratiestromen van miljoenen mensen. We moeten daarom zoeken naar een economisch systeem met respect voor de mens en de natuur (inclusief de dieren) en ons niet laten dwingen in de aloude kapitalisme tegenover communisme discussie“.

(C) Ronald Puma (Tekst en foto’s)

Dit blog komt tot stand zonder subsidie en/of crowdfunding en is onafhankelijk.

De auteur studeerde geschiedenis en aardrijkskunde en heeft voor beide vakken de onderwijsbevoegdheid.

Fotogalerij. (Alle foto’s zijn te koop via ronaldpuma.nl).

English language.

The End of Capitalism (written in July 2015)

In this time of global crisis with the ongoing economic crisis, the refugee crisis, the climate crisis and increased social injustice in western countries, we have to analyze the intellectual history of the underlying economic systems and see the connection between the crises.

The current dominant economic system, capitalism, cultivates selfishness and individualism inherent to man. Adam Smith has previously given the justification. The ideas of Karl Marx were a reaction to the exploitation that the industrial revolution arose and went out of collectivism. In practice, after the Russian Revolution (1917) the collective interest was imposed in the Marxist-Leninist totalitarian command society with camps and millions of deaths (as in China and others). After more than 70 years, the Soviet Union imploded. Many thought that with the collapse of communism in the late 1980s the liberal capitalism had triumphed, as Fukuyama with his ‘End of History’. Since then, almost all the world is driven by the free market principle. We have had since the 1980s Reganomics, Thatcherism and No Nonsence, underpinned by Milton Friedman, Ayn Rand (Alan Greenspan was a follower, 20 years FED) and others. Social democracy has taken away the sharp edges of capitalism buffed with the welfare state in the Western world (except in the US with nearly 50 million people need food stamps). But in the global world internet has emerged smart people and businesses beyond any control by any government. Thus we are faced with the excesses that Dutch journalist Joris Luyendijk showed well in the program VPRO Backlight and in his book (someone who works at a bank looks ahead five minutes, you can every day be unexpectedly fired). Thomas Piketty has shown that increasing wealth reaches a certain group and the poor get poorer. In 2008 came the worst economic crisis since the 1930s and lasted seven years until today. The losers are millions of unemployed and disadvantaged persons in deprived areas who turn to crime or religious extremism and those who want to escape the poverty and are drowning in the Mediterranean sea, since the early 1990s tens of thousands…..

In the future capitalism will be seen as an irrational and absurd economic system. This may take decades, maybe a century, and then one will come to the conclusion that capitalism has had a devastating impact on people and nature. On people for the same analysis of Karl Marx of exploitation and injustice. On nature because of the ecological short-sightedness which is reflected in large-scale degradation of nature and the ecosystem by the use of energy and raw materials and mass consumption. The world currently has over 7 billion inhabitants who all want the same prosperity and consumption as a small part of the 7 billion now have. The growth of the world population continues (estimated at 9 to 11 billion by the end of this century). Only if there are forms of energy found that do not attack the earth, for example with sun, wind and water is the well-being of all the world millions of people possible.

Perhaps there are revolutions and disasters to come to get to a new economic system with a mix of selfishness and altruism, self-interest and public interest. Revolutions, as the global economic and political elites will never voluntarily give up their power, modern techniques have made them invulnerable and they always will find a safe haven for their capital. Disasters will occur that are expressed in natural disasters due to climate change, famines, endangered species, diseases and epidemics and uncontrollable migration of millions of people. We must therefore look for an economic system with respect for people and nature and not be forced into the old capitalism versus communism discussion.

(C) Ronald Puma (Tekst en foto’s)