(Geschreven in 2013) (Met Updates 2023)

Een verkenning.

Wat we geschiedenis noemen is alles wat in het verleden is gebeurd. Onze kijk op de geschiedenis is niet statisch maar ontwikkeld zich. De geschiedenis wordt in de loop der tijd door nieuwe inzichten anders geïnterpreteerd en herschreven. Dat hangt samen met de morele groei en ontwikkeling van de mensheid.

De geschiedenis van de mensheid kent 3 gebeurtenissen die als morele dieptepunten gezien kunnen worden: de slavernij, de Goelag en de Holocaust. De slavernij was het verhandelen van mensen, hen als eigendom beschouwen en dwingen tot dwangarbeid als slaaf. De Goelag staat voor de onderwerping, opsluiting, uithongering en vernietiging van mensen om een ideologie, de communistische, op te leggen (in de Sovjet-Unie, China ea). De Holocaust was het op een systematische ‘industriële’ wijze vermoorden van mensen vanwege hun ras (in de nazi-tijd zo genoemd, de aanduiding ras wordt sindsdien eigenlijk niet meer gebruikt).

Men kan zeggen dat de slavernij is ontstaan binnen het (pre)kapitalisme, de Goelag is voorgekomen uit het communisme en de holocaust is ontstaan binnen het fascisme. In die volgorde. Men vergeet vaak dat er al in de jaren 1930 in Rusland (werk)kampen waren waar mensen werden uitgehongerd en vermoord, dus vóór de Duitse concentratiekampen eind jaren 1930 en in de jaren 1940. Hitler en zijn medestanders deden dit op ‘industriële’ wijze: door vergassing en verbranding van mensen in ovens (geschat op 6 miljoen Joden en Roma (zigeuners) en anderen).

De slavernij is verboden (1863) toen het als onmenselijk werd gezien (hoewel de reden ook economisch was). De Holocaust wordt gezien als een van de grootste en meest onbevattelijke misdaden (genocide) uit de menselijke geschiedenis (daarom zijn er mensen die ontkennen dat het is gebeurd). De Goelag is na 70 jaar geïmplodeerd. Het communisme ging uit van (gedwongen) collectivisme met wandaden en hongersnoden tot gevolg, miljoenen mensen wereldwijd hebben in deze ideologie geloofd (voor de verklaring zie Het Einde van het Communisme).

De noodzaak voor morele groei en ontwikkeling is niet verdwenen, want de geschiedenis gaat door. De wereld van vandaag  wordt gekenmerkt door grote verschillen tussen rijk en arm. Niet alleen mondiaal, maar ook binnen landen zelf, zelfs binnen rijke landen. De sterke groei van de wereldbevolking en het daarmee samenhangende consumptiepatroon heeft geleid tot aantasting van de natuur en milieu en klimaatverandering. Grondstoffen en energievoorraden zijn eindig. Na de val van het communisme is het liberaal-kapitalisme niet in staat gebleken om de wereldeconomie zonder crisis te doen voortgaan en daarmee te zorgen voor het welzijn van de hele wereldbevolking (zie ook Het Einde van het Kapitalisme). Van de geschiedenis kunnen we leren als we moreel blijven groeien. We moeten werken aan de ontwikkeling van een nieuwe moraal, we moeten naar morele groei in plaats van economische groei. 

Na de Tweede Wereldoorlog zijn er ontelbare oorlogen en wreedheden geweest. Cambodja (de Rode Khmer van dictator Pol Pot in de jaren 1970: geschat op 2 miljoen doden). Rwanda (jaren 1990: geschat aantal doden 1 miljoen).

Update 17.09.2017 (4 jaar later)

Treffend, wat ik in 2013 schreef is nu volop in de actualiteit. Niet alleen in Nederland, maar ook in de VS. Hoe moeten we de geschiedenis zien. Dat is beslist niet zo makkelijk, op sociale media wordt vaak alles op een hoop gegooid en strooien mensen zonder enige kennis van zaken hun meningen in het rond. Tevens wordt dit onterecht in een links-rechts-nationalistische context geplaatst in een reeds gepolariseerde samenleving en dat doet niet veel goed. (Een gewone discussie over dit onderwerp is bijna niet mogelijk).

Dit schreef ik zelf op Facebook: Het is de uitdaging voor iedere historicus en voor iedereen om de geschiedenis op twee manieren te beoordelen: in de tijd waar een gebeurtenis plaatsvond en in de huidige tijd. We kijken nu geheel anders tegen slavernij, racisme en discriminatie aan dan 350 tot 150 jaar geleden. Wat er in de tussentijd is gebeurd is de morele ontwikkeling van de mensheid. Voor velen is dat moeilijk, dat blijkt in de VS (maar ook in Nederland en overal) waar mensen niet accepteren en begrijpen wat morele ontwikkeling is en dat we nu anders naar slavernij, racisme en discriminatie móeten aankijken en waarom. Vooral in het onderwijs, maar ook in de opvoeding door de ouders moet dit aan bod komen. (Geschreven op 22.08.2017).

Onderstaande persoon is een mooi voorbeeld, Jan Pieterszoon Coen (1587-1629), in de VOC tijd (Verenigde Oost-Indische Compagnie) de hoogste bevelvoerder (gouverneur-generaal) in het door Nederland gekoloniseerde Indië, nu Indonesië. Zonder zijn geschiedenis hier helemaal naar voren te halen, was deze man, en al zijn tijdgenoten, heel moedig, dit waren de mensen die 400 jaar geleden in Nederland in een klein houten schip aan boord gingen en de haven uitvoeren om de wereld te ontdekken, ze wisten in het begin niet waar ze heengingen, ze wisten nog van iets. Er was geen ingeblikt eten (scheurbuik, vitaminetekort) de zeeën waren ruig en de ontberingen groot. Tegen de tijd dat ze überhaupt ergens aankwamen was de helft van de bemanning al dood. Als ze ergens aankwamen begon de kolonisatie en dat ging met grof geweld. De gemiddelde levensverwachting was laag. De waarde van een mensenleven was minder dan in de moderne tijd.

Waar het in deze discussie om gaat is dat de moraal van deze tijd niet 1 op 1 naar 1600 getransponeerd kan worden. Wat in die tijd normaal was (hoewel er toen ook al mensen met kritiek waren) vinden we nu niet meer normaal (hoewel er deze tijd ook geweld plaatsvindt onder de vlag van het internationale kapitalisme). Je moet zoals ik in 2013 al zei de ontwikkeling van de moraal zien en kritisch zijn. Bij het standbeeld van JP Coen in Hoorn staat in de tekst dat hij niet onomstreden is en dat is goed. Het neerhalen van standbeelden (beeldenstorm) is symbolisch, het is beter van de geschiedenis te leren en het als aanknopingspunt te nemen voor hernieuwde inzichten. In het onderwijs moet dit aan bod komen door een afgewogen benadering. Maar gezien de discussie die nu gevoerd wordt moet de conclusie wel zijn dat het geschiedenisonderwijs momenteel tekort schiet. 

(Een boek dat ik onlangs herlas is ‘Gouden Handel’ van Wim Wennekes, uitgeverij Atlas/Contact (1996) met een mooi overzicht van de VOC (Indonesië) en WIC (Afrika).

Update 26.06.2019 (6 jaar later)

Universitair docent Pepijn Brandon (Vrije Universiteit Amsterdam / Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) onderzocht het aandeel van de slavernij aan de Nederlandse economie. 5,2 % was het aandeel in de 18e eeuw, vergelijkbaar met de Rotterdamse haven in deze tijd.

Een boeiend onderzoek: Interview NRC

Reportage Nieuwsuur: Reportage Nieuwsuur

Wie het wil erkent dat Nederland een verleden heeft waar men heel kritisch naar moet durven kijken, niet in totaliteit afkeuren zoals ik boven beschreef. Tijdens mijn studie geschiedenis/aardrijkskunde (1981, HBO) las ik er al over en heb dit sindsdien in argumentaties gebruikt. Verbazingwekkend dat veel mensen hier zo weinig vanaf weten.

Update 05.10.2019

Enkele treffende cijfers over de slavernij:

• Schattingen zijn dat er 12 miljoen mensen slaaf zijn gemaakt.
• Er vielen 3 miljoen doden.
• Het aantal dat Nederland vervoerde was 600.000 (5%).
• 300.000 mensen werden vanuit Afrika naar Suriname vervoerd om op de plantages te werken.
• Het vervoer op een schip duurde 3 maanden, veel mensen gingen onderweg dood.
• 1863 werd slavernij verboden.
• Tot slaaf gemaakten werden gebrandmerkt.

Voor het jaar 1592 (het begin van het kolonialisme) woonden er 100 miljoen mensen in Noord- en Zuid Amerika, dat waren de oorspronkelijke bewoners (indiginous people in het Engels) die in het westen indianen genoemd worden. Vroeger was men van mening dat de kolonisatie naast het eigenbelang veel goed deed, het brengen van ‘beschaving’. Spanje en Portugal nemen een bijzonder plaats in wat dit betreft. De Spanjaarden en Portugezen hebben echter hele beschavingen uitgeroeid: in Mexico de Azteken, in Zuid-Amerika de Inca’s. Goud werd gestolen en ‘het enig ware geloof’, het christelijke, werd geforceerd opgedrongen.

(Misschien wordt dit bericht nog aangevuld).

Update 16.11.2019

Ook de Zwarte Piet discussie past in de analyse van morele groei. Je kunt echter beter door een mijnenveld lopen dan je hierin te mengen. Het is een Gordiaanse knoop geworden die eigen is is aan de verwarring van het huidige tijdgewricht. Toch doe ik een poging, een verkenning zonder gelijkheidheidspretentie. 

Zwarte Piet is een aantal jaren geleden ter discussie komen te staan als zijnde racistisch. En dat is ook zo, er zit in deze traditie van Sinterklaas met zijn zwarte domme knechten racisme dat vroeger zo normaal was. Maar ook hier heeft de moraal zich ontwikkeld, we zien dat in deze tijd anders, zoals we veel zaken anders zijn gaan zien in de loop van de geschiedenis van de mensheid. Het probleem dat ontstaan is is dat Zwarte Piet een symbool is geworden van twee tegenovergestelde partijen: mensen die in de globalisering en de multiculturele samenleving hun tradities (niet alleen Sinterklaas), identiteit en wijken zien verdwijnen en mensen die zelf  persoonlijk racisme ervaren in het dagelijks leven en mensen die hier begrip voor hebben en hen steunen. Dit is enorm gaan botsen, terwijl Sinterklaas in wezen een kinderfeest is met plezier en cadeautjes.

Dat de traditie van de domme Zwarte Piet moet veranderen is duidelijk, hiervoor moeten we dit zien in mijn analyse van de ontwikkeling van de morele ontwikkeling van de mensheid waarbij tradities veranderen: de Roetveeg Piet (die door de schoorsteen binnenkomt). Als  de mensheid zich niet moreel had ontwikkeld zou de slavernij nog steeds bestaan. 

Tevens hangt alles met alles samen, veel mensen zijn vooral na de crisis van 2008 hun zekerheden en baan verloren, de verantwoordelijken hebben dit laten gaan en de ongecontroleerde immigratie met ontoereikende asielprocedures hebben tot het populisme geleid (dat in Nederland in wezen al 20 jaar sinds Fortuyn bestaat) en na al die jaren is er de uiterst gevaarlijke vermenging met recht-extremisme ontstaan. Ook de klassieke polarisatie met links extremisme die we in de geschiedenis hebben gezien is weer aanwezig (ik schreef er eerder over).

Een mooie anekdote die lang geleden (ik zou het moeten opzoeken) in een documentaire van de VPRO zat was wat cultuurfilosoof George Steiner vertelde: hij stond met zijn vader voor het raam in Parijs toen het Duitse leger door de straat reed om het land te bezetten. Zijn vader zei tegen hem: “What you see now is history” (Wat je nu ziet is geschiedenis). Ook in deze tijd zien we de ontwikkeling van de geschiedenis en de moraal, maar als je er middenin zit besef je het niet. Alles veranderd, wees er niet rouwig om, dit is zoals het gaat.

Update 13.01.2020 (7 jaar later)

Opnieuw geformuleerd: De moraal van de mensheid ontwikkeld zich in de loop der tijd, eeuwen. In iedere tijd worden waarden en normen herijkt. Het is de uitdaging zaken in de tijd waarin ze plaatsvonden én in de huidige tijd te beoordelen.

Slavernij werd pas verboden toen men inzag dat het inhumaan was. Vrouwen waren tot in de vorige eeuw, de 20e eeuw, ondergeschikt aan een man. In het begin van die eeuw hadden ze geen stemrecht. Toen het feminisme haar intrede deed in de jaren 1960 kregen vrouwen meer rechten. Echter, tot op de dag vandaag is er geen gelijkwaardige positie, geen gelijk loon enzovoort. Dus de moraal is hier nog steeds aan het veranderen. Misschien hebben we dan over een paar jaar een vrouwelijke minister-president…..

De moraal werd eeuwenlang mede door religie bepaald tot op de dag van vandaag. Men denkt wel eens dat religie op zijn retour is, dat is niet zo. Over de hele wereld hebben verschillende religies grote aanhang. Nietzsche schreef over religie en moraal (Friedrich Nietzsche (1844 – 1900))

In 1999 bij de eeuwwisseling schreef ik dit over religie: 2000 A.D.

Update 13.06.2020

Een beeldenstorm, standbeelden neerhalen en/of bekladden zoals nu op veel plaatsen in de wereld gebeurt is niet verstandig. Beter is het om er lesprogramma’s aan te koppelen en de ontwikkeling van de geschiedenis te beoordelen zoals ik in 2013 deed. Helaas is dat voor velen te moeilijk. 

De uitbarsting van anti-racisme en discriminatie, veroorzaakt door de moord op een zwarte man door een blanke politieagent in de VS (bijgestaan door collega’s met een andere etnische achtergrond) kan ook verklaard worden door er sociaal-economische analyses op toe te passen. In de VS gaan discriminatie/zwart zijn en arm zijn vaak samen. Ook het overtal aan zwarte mensen in de gevangenis heeft een sociaaleconomische achtergrond. Maar dit is een taboe in het ‘Beste land op aarde’ met zijn extreme welvaartsverschillen. De rijken zullen alles doen om  om hun rijkdom te verdedigen, inclusief het inzetten van het leger tegen de burgerbevolking zoals de president (ik noem zijn naam niet meer) wilde doen. zelfs partijgenoten ging dit toch te ver. Ik schreef over de VS een Dossier Amerika (VS) (Met Updates) 

Dat er in ook Nederland racisme is schreef ik in 2007 in Dossier Depressie (Met Updates)

De MP van Nederland ziet nu ineens ook in dat Zwarte Piet anders moet: deze MP is de grootste Machiavellist sinds Machiavelli zelf in 1515, ieder jaar, sinds 2010, 10 jaar lang,  heeft deze historicus een nieuwe mening die hij ‘diep in de vezels van zijn ziel voelt‘. (Zie Dossier VVD (Met Updates)

De leider van Groen Links wil dat er excuses komen voor het koloniale verleden van Nederland. Ook hier is mijn aanpak van het uitleggen van morele groei beter.

Als je de problemen van racisme en discriminatie jarenlang ontkent en negeert, ontstaat polarisatie, confrontatie en soms geweld. 

We kunnen de geschiedenis niet overdoen, we kunnen hem wel anders beoordelen en er van leren.

Slavernij en kolonialisme (pre-kapitalisme), Goelag (communisme), Holocaust (fascisme), alle 3 voortgekomen uit de westerse blanke/witte cultuur…..geeft te denken.

In de jaren 1990 (!) maakte ik een serie portretten op staat met de multiculturele samenleving in gedachten. Belangstelling was er niet voor, maar uiteindelijk werd een selectie van de foto’s in het fotoblad FOTO geplaatst (januari 1997). In 1994 en 1995 was er een expositie met deze zwart/wit foto’s. Hier te zien: Foto expositie

Update 16.09.2020

Een nieuwe beeldenstorm. Het is voor iedereen die een mening wil vormen over slavernij, kolonialisme, de VOC en de WIC goed het boek ‘Gouden Handel’ (1996) van Wim Wennekes te lezen (472 pagina’s). Met name de hoofdstukken over Nederland en Suriname en Nederland in Afrika.

Ook zeer de moeite waard: een 4 uur durende documentaire Les Routes de l’esclavage (2018) uitgezonden op de tv zender ARTE op 7 juli 2020 met de geschiedenis van de slavernij. Vol met onderzoek en feiten. Helaas zal de Publieke Omroep dit nooit uitzenden. Daarom weten zoveel mensen van niets. Ook goed voor het onderwijs.

Update 02.07.2021 Niets toe te voegen.

Update 18.02.2022 (9 jaar later)

Nieuw onderzoek naar misdaden van het Nederlandse leger in Indonesië 1945-1949. Dit was een afgedwongen dekolonisatie door de Indonesische bevolking van een kolonie. We kijken naar een veranderende moraal. Misschien later meer.

Update 05.12.2022

Anders geformuleerd: We kunnen de geschiedenis niet overdoen met de moraal van de huidige tijd, we kunnen er wel van leren en het nu beter doen. Bijvoorbeeld uitbuiting en (verkapte) slavernij in deze tijd tegengaan.

Update 08.01.2023

MP Rutte heeft excuses aangeboden aan Suriname en haar bevolking voor de slavernij. Op 1 juli wordt de afschaffing van de slavernij herdacht 150 jaar gelden (1863). Deze herdenking gaat een jaar duren.

Aanvullingen mogelijk.

(C) Ronald Puma

De auteur studeerde geschiedenis en aardrijkskunde en heeft voor beide vakken de onderwijsbevoegdheid.

Dit blog is onafhankelijk en komt tot stand zonder subsidie en/of crowdfunding.

Foto’s standbeeld JP Coen in Hoorn (NH).