(Geschreven in 2013) (Met Updates 2022)
Vandaag 7 november 2013 is de 100e geboortedag van de schrijver/filosoof/journalist Albert Camus (1913 – 1960). Albert Camus is een bijzondere filosoof en schrijver, hij ging verder op het pad van Nietzsche en Schopenhauer: nadenken over en leven in een wereld zonder god. Geen geringe opgave. In het Engelse filosofiemagazine Philosophy Now van deze maand (Issue 98) staan enkele mooie actuele artikelen over Camus.
“Existence itself has no meaning; but we can choose to give meaning to our own existence. That is the power of humanity, and perhaps the key message of Existentialism. Accept the futility and the absurdity of existence, and push on. As long as we are alive, we are holding death at bay”.
Albert Camus heeft in zijn filosofie de Griekse mythe van Sisyphus opgenomen. Sisyphus is de persoon die door de goden ertoe is veroordeeld om een steen een berg op te duwen, telkens als de steen boven is rolt hij weer naar beneden en begint het omhoogduwen opnieuw. In tegenstelling tot anderen, die dit als een zware taak zien, heeft Camus Sisyphus als een gelukkig mens gezien. Daarin zit de taak van de mens. In Philosophy Now staat:
“Sisyphus’s rock, in one sense, represents the countless futile tasks that mark our lives. But in another sense, the rock represents life itself. Our lives are the rocks we push. To cease to push them is to cease to live. It is, Camus points out, our ability to think that gives meaning to this story. Every second of every day in which we live, we can say with certainty “I’m not dead yet”. Death may have the last laugh, yet while we’re alive, we may feel his sting, we do not feel his scythe (zeis), and we can choose to smile back at him in contempt (minachting)“.
Ondanks alle tegenslag en ellende die een mens kan treffen is door blijven gaan het devies. Dit doet ook ook aan de stoïcijnse levenswijze denken.
Het verhaal van de man en een steen heeft Camus ook in een literair verhaal verwerkt. Dat is het verhaal De Steen (La pierre qui pousse) uit de bundel Koninkrijk en ballingschap (hoewel de steen op een andere wijze een rol speelt, de steen groeit telkens weer aan). Mooiere verhalen zijn niet te vinden, de directe en eenvoudige stijl, prachtige landschapsbeschrijvingen, de diepgaande thematiek en symboliek. Onderstaande foto maakte ik ik 2003 naar aanleiding van het lezen van dit verhaal. Titel: De Steen van Camus.
Ook de politieke opvattingen van Camus zijn treffend. Hij was zijn tijd ver vooruit toen hij al begin jaren 1950 het communisme in de Sovjet-Unie afkeurde, dit in tegenstelling tot Jean-Paul Sartre en de meeste linkse intellectuelen in zijn tijd (de zogenoemde fellow-travellers). Camus zei: “Het is beter zich te vergissen door niemand te vermoorden dan gelijk te hebben en voor massagraven te staan”. Anders gezegd heiligt het doel niet de middelen. Hieruit ontstond de breuk in de intellectuele relatie tussen Sartre en Camus.
Zijn persoonlijke leven is boeiend in alle opzichten. Van Frans/Algerijnse afkomst, zonder vader opgegroeid (in Algerije), zijn vader stierf in de Eerste Wereldoorlog toen Albert 1 jaar jong was. Hij groeit op in armoede tussen mensen die niet konden lezen en schrijven. Houdt van voetbal, maar heeft last van een longaandoening. Krijgt de Nobelprijs voor Literatuur in 1957. Hij sterft in 1960 (4 januari, 46 jaar oud) bij een fataal auto ongeluk (hij zat niet zelf achter het stuur) terwijl hij een treinkaartje bij zich had dat hij eigenlijk had willen gebruiken, tevens had hij het manuscript van een van zijn boeken bij zich (De Eerste Man, het boek was nog niet af maar werd toch postuum uitgegeven).
Boeken van Albert Camus zijn tweedehands te koop. Enkele boeken (in vertaling naar het Nederlands): De Mythe van Sisyphus. Koninkrijk in ballingschap. De zomer. De val. Keer en Tegenkeer. De Pest. De vreemdeling. De mens in opstand.
Het boek De Vreemdeling is dit jaar opnieuw vertaald, uitgeverij De Bezige Bij.
Een zeer leesbare uitleg van romans en verhalen en een levensbeschrijving van Camus is (al) in 1962 geschreven door F.O. van Gennep (Uitgeverij Polak & van Gennep). Dit boek staat vol met treffende analyses van zijn korte verhalen, romans, toneelstukken en van zijn filosofisch denken.
Albert Camus is een inspiratiebron voor twee van mijn fotografische projecten. Een foto-expositie online: https://ronaldpumaconditionhumaine.wordpress.com/ met zwart/wit foto’s uit de periode 1986-2000 en het huidige project/boek StreetLife: http://ronaldpuma.wordpress.com/category/streetlife/
De citaten uit Philosophy Now zijn van Tim Madigan (http://philosophynow.org/)
Een korte uitleg van Albert Camus door het Humanistisch Verbond:
http://www.humanistischecanon.nl/existentialisme/camus__mythe_van_sisyphus
Het VPRO radio en tv programma Boeken over Camus: http://www.vpro.nl/boeken/zoek.html?q=camus
Update 11.10.2016
Onlangs kocht ik een boek in een antiquariaat (4 euro) over Camus dat is geschreven door Morvan Lebesque en dat hij schreef in 1963, dus 3 jaar na de dood van Camus. Er staan treffende observaties in en mooie aanhalingen van Albert Camus. “Damocles danst het beste onder het zwaard” (dit is oorspronkelijk van Nietzsche). “Gelukkig zijn is niet iets om je voor te schamen en wie bang is om te genieten noem ik een ezel”. “Er is geen lot zo erg of men kan zich er aan onttrekken door het te verachten”.
Klik op foto om de tekst te lezen.
Update 12.08.2017
Toch komt de gedachte soms op dat Camus de genade van een vroege dood heeft gehad. Dat klinkt hard en weinig mensen begrijpen dit. Daar bedoel ik mee dat hij zijn eigen filosofie nooit tot op hoge leeftijd heeft moeten doorleven. Een leven lang een steen tegen een berg opduwen…..
‘Ellende komt vanzelf, maar voor geluk moet je vechten….’
Lees ook het nieuwe artikel over Nietzsche in deze tijd: Nietzsche
Update 18.04.2018
Antiquarisch gekocht voor 6 euro, de postuum (in 1971) uitgegeven roman De gelukkige dood (een omineuze titel). Wordt vergeleken met de Vreemdeling, maar dat schijnt onterecht te zijn (ik moet het nog lezen). Het boek is 2004 opnieuw vertaald en uitgegeven.
Update 17.01.2019
De Gelukkige Dood is een nagelaten manuscript dat 11 jaar na de dood van Camus is uitgegeven als boek. Onduidelijk is waarom Camus het nooit zelf heeft uitgegeven. Deskundigen vermoeden dat dat komt doordat het boek weliswaar heel mooi geschreven is, maar de verhaallijn soms hapert. Zelf denk ik dat het best mogelijk is dat een schrijver zich bedenkt of tot een ander inzicht komt en met een ander verhaal aan de slag gaat. Dat is het beroemde De Vreemdeling geworden. Als je van Camus houdt lees je het graag, er staan zinnen en overdenkingen in als kleine schilderijtjes, onder andere over zijn relatie met een vrouw die hij heel sensueel beschrijft.
“Find meaning. Distinguish melancholy from sadness. Go out for a walk. It doesn’t have to be a romantic walk in the park, spring at its most spectacular moment, flowers and smells and outstanding poetical imagery smoothly transferring you into another world. It doesn’t have to be a walk during which you’ll have multiple life epiphanies and discover meanings no other brain ever managed to encounter. Do not be afraid of spending quality time by yourself. Find meaning or don’t find meaning but “steal” some time and give it freely and exclusively to your own self. Opt for privacy and solitude. That doesn’t make you antisocial or cause you to reject the rest of the world. But you need to breathe. And you need to be.” (Albert Camus, Notebooks, 1951-1959).
Update 13.03.2020
Het boek De Pest is actueel in deze tijd van het griepvirus met de naam Corona. Geschreven in 1947 kort na de Tweede Wereldoorlog. Een stad (Oran, Algerije) in quarantaine door een pestepidemie. De confrontatie met de absurditeit en onverklaarbaarheid van het bestaan in een wereld zonder God. Ieder mens reageert op de pest, een crisis, op zijn/haar eigen manier. Er zijn een aantal personen die gevolgd worden. Dokter Rieux, Tarrou, Rambert, Joseph Grand, Cottard, Paneloux.
Vertaald naar de moderne tijd leven we in de hoogmoed van welvaart en wetenschap en technologie die alle problemen zal oplossen. Het boek is uiteindelijk toch optimistisch omdat de mens solidair kan zijn met de medemens.
In de (al) in 1962 geschreven biografie door F.O van Gennep (een predikant, hij promoveerde cum laude met dit boek aan de universiteit van Amsterdam) staat een uitstekende analyse van het boek De Pest (en van andere boeken en korte verhalen). Het verhaal is in zijn analyse een allegorie op de Tweede Wereldoorlog (die net afgelopen was, Camus zat in het verzet) en een beschrijving van de ‘condition humaine’, de mens op aarde in een wereld zonder God en reden. Uit het laatste hoofdstuk: ‘Mais qu’es-ce que ça veut dire, la peste? C’est la vie, et voilà tout’. (‘Maar wat is de pest eigenlijk helemaal? Het leven, meer niet’). In deze tijd: Maar wat is het virus nu helemaal? Het leven, meer niet. Hard en direct.
Camus is in mijn optiek een humanist en een moderne filosoof. Nietzsche en Schopenhauer gelezen hebbende zag Camus de beperkingen van het menselijk bestaan na de ‘dood van God’ (Nietzsche) op een realistische manier zonder de zwartgalligheid van Sartre (hoewel het existentialisme veel in zich heeft) en het extreme van Nietzsche (die in waanzin ten onder ging) of misantroop Schopenhauer (die uiteindelijk toch koos voor een pessimistisch humanisme (zoals Thomas Mann hem kenschetste in zijn in 1936 geschreven essay).
Update 23.03.2020
Camus zou de coronacrisis onder ‘het absurde’ scharen.
Gisteren was een dag vol met tegenstellingen. De lucht was staalblauw en de zon scheen uitbundig, maar een straffe oostenwind maakte het koud. Het voorjaar is aangebroken, een tijd van optimisme en vrolijkheid, de stemming is door de coronacrisis echter bedrukt. Het is de menselijke natuur om bij elkaar komen, maar we moeten afstand houden….
Update 05.04.2020
De roman De Pest (publicatie in 1947) is een hype (iedereen wil het lezen, tweedehands uitverkocht, een herdruk is er al) staat bovenaan de bestseller lijsten. (Ik ben het aan het herlezen). De vergelijking pest-corona is de reden en dat is terecht. Toch is er niet veel troost uit het boek te halen, wel een beschrijving van de condition humaine, de menselijke situatie in het bestaan. Ik vond enkele passages:
‘Ik weet niet wat me te wachten staat en wat hierna komt (…). Aangezien de wereldorde door de dood wordt bepaald, is het misschien voor God maar het beste niet in hem te geloven en met man en macht tegen de dood te strijden zonder een blik te slaan naar de hemel waar hij zit te zwijgen’.
‘Hij had wel gewild dat hij weer kon worden die hij in het begin van de epidemie geweest was (….) maar hij wist dat dit niet meer mogelijk was’.
Het slot van het boek, de pest is voorbij:
‘Luisterend naar het vrolijke gejoel dat uit de stad opsteeg , moest Rieux er aan denken dat deze vrolijkheid nog steeds bedreigd werd. Want hij wist dat wat deze opgetogen menigte niet wist, iets dat in de boeken te lezen is: dat de bacil van de pest nooit te gronde gaat of verdwijnt, maar tientallen jaren verborgen kan blijven in meubels en linnengoed en geduldig in het vertrek, de kelders, de kisten, de zakdoeken en paperassen zijn kans afwacht, en dat er misschien een dag zou komen dat de pest, tot onheil en lering van de mensen, zijn ratten wekt en ze erop uitzend om in een gelukkige stad te sterven’.
‘Er zijn in de mensen meer dingen te bewonderen dan te verachten’. Dit is de hoopvolle conclusie die ook in het leven van Camus leidend was. We moeten mens blijven.
Mooi wat FO van Gennep schrijft en uit boek komt: onze overwinningen zijn altijd tijdelijk en levensgeluk is fragiel…
Over kunst in het algemeen door Camus: ‘Want de kunst is mijn inziens geen kluizenaarsgeluk. Het is een middel om een zo groot mogelijk aantal mensen te raken door hun een buitengewoon beeld te geven van hun gemeenschappelijk lijden en geluk. De waarheid is mysterieus, laat zich niet vangen, moet steeds veroverd worden’.
en:
‘Maar misschien ligt de waarde van een kunstwerk minder in dat kunstwerk zelf dan in de inspanning die het van de mens eist en in de gelegenheid die het hem biedt zijn schimmen te overwinnen en de naakte waarheid iets dichter te benaderen’.
Een mooie voorjaarsdag in april, de overheid heeft de mensen verzocht binnen te blijven. Camus zou dit absurd kunnen noemen, de mens is speelbal van de chaos.
Update 21.04.2020
Een virus verspreid zich onzichtbaar steeds verder over de hele wereld en de mensen lijden. Een oplossing is er niet. Het is als een oorlog zonder geweld, honger en onderdrukking. Dat is de beproeving die het leven ons stelt. Iedere generatie krijgt zo’n beproeving, men kan laten zien wat men waard is.
De steen van Sisyphus en/of La pierre qui pousse (De steen die groeit).
Update 21.04.2021
Albert Camus, een held van de geest.
Een mooie reportage van de Frans-Duitse tv zender ARTE over Camus in Amsterdam met medewerking van de Nederlandse historicus Wim Berkelaar:
https://www.arte.tv/de/videos/094320-000-A/amsterdam-der-fall-von-albert-camus/
Update 12.05.2021
‘Daru keek naar de hemel en naar de vlakte en over de vlakte heen naar het onzichtbare, verre land, dat zich uitstrekte tot aan de zee. En in dat oneindige land, waar hij zoveel van hield, stond hij geheel alleen’. (Uit ‘De Gast’ (1957) bundel ‘Koninkrijk en ballingschap’).
‘Daru looked to the sky and to the plain and across the plain to the invisible, distant land that stretched to the sea. And in that endless land, which he loved so much, he stood all alone. (‘The Guest’ (1957) short story ‘Exile and the Kingdom’ Albert Camus).
Het boek ‘De Eerste Man’ gekocht (7.50 euro tweedehands).
Update 24.11.2021
Ook het boek ‘De Val’ (1956) staat in de belangstelling. Ik las het in 1985 voor het eerst en herlas het vaak, een subliem boek over een man die ten onder gaat aan hoogmoed en arrogantie. Er staat geen overbodige zin in, hier is iemand aan het schrijven die levenservaring heeft. Bovendien speelt het zich af in een café in Amsterdam…..Misschien later meer (als er tijd voor is). Dit boek is zeer geschikt om als hoorspel te worden uitgevoerd, een literair-filosofische vertelling.
Lees ook:
Friedrich Nietzsche (1844-1900).
Update 31.12.2022
“Sisyphus’s rock, in one sense, represents the countless futile tasks that mark our lives. But in another sense, the rock represents life itself. Our lives are the rocks we push. To cease to push them is to cease to live. It is, Camus points out, our ability to think that gives meaning to this story. Every second of every day in which we live, we can say with certainty “I’m not dead yet”. Death may have the last laugh, yet while we’re alive, we may feel his sting, we do not feel his scythe (zeis), and we can choose to smile back at him in contempt (minachting)“. (Lees boven 2013 (10 jaar geleden).
Aanvullingen mogelijk.
(C) Ronald Puma (Foto’s en tekst)
Feiten en Meningen 